Rudnicki Przemysław Jakub h. Lis (1584–1650), jezuita, wychowawca Jana Kazimierza, rektor szkół, prowincjał. Był bratankiem Szymona (zob.).
Wraz ze starszym bratem Piotrem R. studiował (1596) na jezuickim uniwersytecie w Würzburgu poetykę i retorykę. Studia filozoficzne odbywał zapewne od r. 1598 w Kolegium Rzymskim. W r. 1600 obaj bracia wpisali się do albumu nacji polskiej na uniwersytecie w Padwie; towarzyszył im stryjeczny brat Stanisław (syn Jana), z którym później przebywali ponownie w Rzymie. Na koszta ich nauki łożył wówczas przeważnie stryj Szymon. Dn. 31 X 1601, znów z bratem Piotrem, wstąpił R. do zakonu jezuitów (Piotr opuścił zakon w r. 1602 z powodu słabego zdrowia). Przemysław odbył nowicjat przy kościele Św. Andrzeja na Kwirynale w Rzymie (1601–3), następnie studiował teologię w Kolegium Rzymskim (1603–7) i w r. 1606 przyjął święcenia kapłańskie. We Włoszech pozostał jeszcze przez rok ucząc, prawdopodobnie w Rzymie, poetyki (1607–8). Do kraju powrócił w r. 1609 i przez rok przygotowywał się w Kaliszu do prowadzenia kursu filozofii, a następnie wykładał ją tam do r. 1613, opiekując się równocześnie kongregacją mieszczan (wykłady z logiki z l. 1610–11 i fizyki z l. 1611–12 zachowały się w Bibliotece Seminarium Diec. w Gnieźnie: rkp. 1054, 1055). W r. 1613 przeniesiono go do Lwowa na profesora teologii moralnej (1613–15) i misjonarza wędrownego na Rusi (1615–16). W opinii z tego okresu podkreślano jego «uzdolnienia do nauczania, rządzenia i życia towarzyskiego oraz do kaznodziejstwa, którego jednak unikał» (Arch. Rom. SI: Pol. 8). W maju 1616 został wicerektorem, w r. 1617 rektorem kolegium lwowskiego. Dbał o liczące ponad 500 uczniów szkoły, rozwijał teatr szkolny i dozorował budowę kościoła. Utrzymywał bliskie kontakty z marszałkiem w. kor. Mikołajem Wolskim i ze Stanisławem Żółkiewskim. W r. 1618 złożył R. uroczystą profesję czterech ślubów zakonnych. W r.n. władze zakonne przeniosły go do Poznania na profesora teologii, doradcę rektora oraz opiekuna kongregacji mieszczan (wykłady o prawie i sprawiedliwości z r. akad. 1619/20 zachowały się w Bibliotece Seminarium Duchownego w Poznaniu: rkp. 616).
W styczniu 1622 został R. powołany przez Zygmunta III na wychowawcę i nauczyciela królewiczów. Nauka obejmowała niewątpliwie kurs gramatyki, poetyki, retoryki oraz filozofii, matematyki i nieco języków obcych. Pod wpływem R-ego pozostawał głównie Jan Kazimierz mający w chwili rozpoczęcia nauk 13 lat. Do spraw politycznych R. się nie mieszał, prowadził natomiast szeroką akcję religijną, m. in. skłonił do porzucenia kalwinizmu Kaspra Denhoffa, późniejszego woj. sieradzkiego. U króla cieszył się zaufaniem. Po zakończeniu edukacji Jana Kazimierza w r. 1629 odszedł z dworu królewskiego. Skierowano go wówczas do Krakowa na profesora teologii, prefekta studiów wyższych oraz doradcę rektora kolegium Mikołaja Łęczyckiego. W r. 1630 został wicerektorem, a 14 II 1631 przejął po Łęczyckim rektorstwo. Doprowadził do końca sprawę zakupu przez kolegium dużego majątku w Uściu nad Wisłą. W r. 1632 nabył też dla kolegium wieś Kamionna koło Wiśnicza, a nieco później (leżące w okolicy) działy majątkowe Gabońskich – Osikowa, Kadłubna, Pasierbiec i Dobra Wola. W kościele Św. Piotra i Pawła zatrudnił do wykonywania stiuków na sklepieniu prezbiterium włoskiego artystę G. B. Falconiego.
Do walki z Uniw. Krak. o prawo do prowadzenia w Krakowie szkół publicznych włączył się R. w zasadzie dopiero w r. 1632, kiedy po śmierci Zygmunta III jezuici utracili królewską protekcję, a Uniwersytet podjął energiczną akcję w celu obalenia korzystnego dla jezuitów wyroku Roty rzymskiej z 15 IV 1630. Na wznowioną przez rektora Jakuba Naymanowica kampanię publicystyczną odpowiedział R. w reprotestacjach, udał się do Warszawy, aby w okresie elekcji zabiegać o względy Władysława. W maju uczestniczył w kongregacji polskiej jezuitów w Jarosławiu i został wybrany na prokuratora prowincji i zarazem delegata na kongregację w Rzymie. W lutym 1633 brał udział w zwołanym przez Władysława colloquium teologów na temat stosunków między Kościołami: prawosławnym i unickim. Jako prokurator wystarał się wówczas u generała zakonu o pismo do jezuitów polskich wzywające, by wstrzymali się od publicznego zwalczania zwolenników prawosławia, lecz zarazem zalecające popieranie stanowiska unitów. W obronie krakowskiego kolegium jezuickiego wystąpił R. podczas odbywanej 6 i 7 III 1633 w Krakowie drugiej sesji trybunału rozjemczego; doszło wówczas do ostrej polemiki między nim i Naymanowicem. W jesieni 1633 udał się R. do Rzymu na kongregację; jego rzymski pobyt zbiegł się z poselstwem Jerzego Ossolińskiego, który miał m. in. przedłożyć Urbanowi VIII prośbę o przychylenie się do konstytucji sejmowej z 17 III 1633 nakazującej zamknięcie kolegium jezuickiego w Krakowie. R. spodziewał się wpłynąć na Ossolińskiego, utrzymywał z nim stały kontakt, przedstawił go generałowi zakonu M. Vitelleschiemu, lecz starania te okazały się bezowocne i wydane 15 I 1634 brewe papieskie nakazywało likwidację kolegium. Być może, iż to za sprawą R-ego, broniącego się przed posądzeniem o nieudolność, pojawiła się w zakonnej historiografii wersja, jakoby Ossoliński nadużył zaufania jezuitów i wyjednał brewe przewrotnie relacjonując opinię generała zakonu.
W początku 1634 r. powrócił R. z Rzymu z architektem B. Mollim i objął rektorstwo w Ostrogu. Sam uchodził za znawcę architektury i przy współpracy Mollego kładł fundamenty pod olbrzymie kolegium, położone na podmokłym terenie. Urządził w Ostrogu studia filozoficzne dla kleryków jezuickich, przeniesionych częściowo z Kalisza. Dbał o rozwój miejscowej biblioteki i w r. 1637 wydał na zakup książek ok. 1 tys. złp. W styczniu 1636 głosił kazanie na pogrzebie księżny Anny Ostrogskiej, fundatorki kolegium jarosławskiego. Po złożeniu w r. 1637 urzędu rektora pozostał w Ostrogu na stanowisku prefekta studiów i doradcy nowego rektora. W początkach 1639 r. został R. mianowany prowincjałem prowincji polskiej i pełnił urząd przez przeszło trzy lata dbając o stan szkół, duszpasterstwa, aptek i bibliotek. W planach Jana Kazimierza wstąpienia do jezuitów nie uczestniczył, uważał też za niewłaściwe popieranie ich przez wizytatora jezuitów F. Banfiego; niemniej po wstąpieniu Jana Kazimierza do zakonu przesłał mu swoje gratulacje. Po złożeniu 19 X 1643 urzędu prowincjała powrócił do Ostroga na prefekta szkół wyższych i kierownika budowy kolegium. W grudniu 1644 został mianowany rektorem kolegium w Jarosławiu. W r. 1645 uczestniczył w obradach Colloquium charitativum w Toruniu jako teolog królewski, lecz większej roli w nim nie odegrał. T. r. wystąpił przeciwko wydanej przez Pawła Piaseckiego książce „Chronica gestorum” zarzucając autorowi wiele zmyśleń, poniżanie Litwinów, osób panujących i jezuitów. Pozostając w Jarosławiu załatwiał sprawy rezydencji przemyskiej prowadząc pertraktacje z fundatorką Anną z Tyrawy Ulińską. W r. 1648 przeniósł się do Przemyśla, gdzie kierował budową kościoła i zakładaniem fundamentów pod kolegium. Zmarł w Przemyślu 24 VII 1650.
Zaliczany niesłusznie do poetów, nie pozostawił R., poza okolicznościowym ośmiowierszem, żadnych utworów. Wg nekrologu zakonnego wiódł życie świątobliwe; został umieszczony przez F. Jaroszewicza w zbiorze „Matka świętych Polska” (Piekary 1850) pod dn. 24 III.
Portret R-a z XVIII w. w klasztorze jezuitów w Starej Wsi koło Brzozowa; – Estreicher, (Sislovius S.); Brown, Biblioteka pisarzów, s. 350; PSB (Molli Benedetto, Naymanowic Jakub); Backer-Sommervogel, Bibl. Comp. de Jésus, VII 287; Hagiografia pol., II; Niesiecki; – Barycz H., Polacy na studiach w Rzymie w epoce Odrodzenia, Kr. 1938 s. 221 (mylnie jako Rudziński); Helleniusz E., Wspomnienia polskich czasów, Lw. 1894 78–9; Kowalczyk J., Płyta nagrobna i stiuki w kaplicy hetmana Jana Zamoyskiego przy kolegiacie w Zamościu, „Biul. Hist. Sztuki” T. 24: 1962 nr 2 s. 233; Kubala L., Jerzy Ossoliński, Lw. 1924; tenże, Szkice historyczne, S. 1 Wyd. 3, Kr. 1896 s. 4–5; Lechicki C., Mecenat Zygmunta III i życie umysłowe na jego dworze, W. 1932 s. 96, 110, 311; Okoń J., Dramat i teatr szkolny, Wr. 1970; Paszenda J., Biografia architekta Giacomo Briano, „Biul. Hist. Sztuki” T. 35: 1973 nr 1 s. 15, 17; Szelągowski A., Paweł Piasecki, „Przew. Nauk. i Liter.” T. 26: 1898 s. 954; Załęski, Jezuici, II, IV; tenże, OO. jezuici przy kościele św. Piotra i Pawła w Krakowie, Nowy Sącz 1896 s. 109, 189, 193, 198; – Acta conventus Thorunensis celebrati anno 1645, Varsaviae 1646 k. nlb. C2; Arch. nacji pol. w uniw. padewskim, I (połączony z bratem Piotrem w jedną osobę); Wielewicki, Dziennik, III; – AGAD: Arch. Zamoyskich sygn. 366 nr 2, 3; AP w Kr.: Teki Schneidra 671, 1307; Arch. Prow. Mpol. TJ w Kr.: Wielewicki, Dziennik, IV (mszp.); Arch. Kom. SJ: Rom. 53 k. 115, Rom. 79 k. 83v., 121, 183, 214v., Rom. 112 k. 115, Rom. 169 k. 23v., Rom. 172 k. 53v., Lit. 6 (katalogi trzyletnie i roczne 1622–8), Lit. 40 k. 32 (nekrolog), Pol. 8–11 (katalogi trzyletnie), Pol. 52 k. 181v., 292v. (Historia Coll. Calisiensis), Pol. 53 k. 14 (Historia Coll. Premisliensis), Pol. 68 k. 464 (nekrolog), Pol. 771 k. 190–191, 273–274, 297–298, 337–338, 378–380 (listy R-ego do generała zakonu), Ven. 10 k. 44, 63, 77, Hist. Soc. 59 k. 356; B. Czart. w Kr.: rkp. 1625 k. 7, 137, rkp. 1626 k. 71; B. Ossol.: rkp. 157 k. 312, rkp. 224 s. 813–817; B. Jag.: rkp. 5194 k. 40–42 (Memorialia Coll. Posnaniensis); Nationalbibliothek w Wiedniu: rkp. 11977 s. 229, 260–261 (Congregationes), rkp. 11988 s. 108, 114 (Historia Collegii Leopoliensis).
Ludwik Grzebień