Łazarski Stanisław (1849–1938), adwokat, poseł na sejm krajowy i do Rady Państwa. Ur. 29 XI 1849 w Jeleśni w pow. żywieckim, był synem Józefa, nauczyciela ludowego, w latach późniejszych posła do Sejmu Krajowego, i Weroniki ze Szwedów, bratem Mieczysława (zob.) i Józefa (zob.). Przed r. 1863 uczył się w Gimnazjum Św. Anny w Krakowie. W r. 1863 wraz z bratem Mieczysławem próbował wziąć udział w powstaniu. Maturę otrzymał w gimnazjum w Tarnowie (1868), a następnie studiował na Wydziale Filozoficznym Uniw. Lwow. (1868–9), na Wydziale Prawa UJ (1869–71) i złożył rządowy egzamin historyczno-prawniczy, po czym na uniwersytecie w Wiedniu kontynuował studia prawne i administracyjne (1871–2). Dn. 15 III 1873 otrzymał na UJ stopień doktora filozofii na podstawie rozprawy O powstaniu, nazwie, wpływie, historycznym znaczeniu i przyczynach upadku sądów tzw. femicznych. Przyczynek do dziejów wieków średnich. Czas jakiś studiował także w Grazu, gdzie zapewne otrzymał tytuł doktora praw. W r. 1880 założył własną kancelarię w Białej koło Bielska, a w r. 1883 również w Wadowicach. Równocześnie rozpoczął szerszą działalność publiczną: od r. 1882 był członkiem Rady Powiatowej i Wydziału Powiatowego w Białej, a w l. 1903–14 jej prezesem. Od r. 1887 był członkiem rady dyscyplinarnej krakowskiego sądu krajowego, od r. 1892 asesorem przy magistracie w Wadowicach. Jako adwokat Ł. cieszył się dużą popularnością, zwłaszcza po głośnym procesie (16 II 1908 w Wadowicach) W. Krahelskiej-Dobrodzickiej, oskarżonej o dokonanie zamachu na generał-gubernatora warszawskiego G. A. Skałona. W szeroko wówczas komentowanej mowie obrończej powiedział, że «etyka narodu uciskanego nakazuje z bronią w ręku upomnieć się o swoje prawa».
W l. 1901–7 oraz 1911–4 Ł. sprawował mandat posła do galicyjskiego sejmu krajowego. W r. 1901 wybrany został przez Izbę Handlową i Przemysłową w Białej, a w l. 1911 i 1913 przez gminy wiejskie okręgu Biała. W sejmie galicyjskim pracował w komisjach: podatkowej i reformy agrarnej (jako sprawozdawca). Oprócz ekonomiczno-społecznych problemów pow. bialskiego zajmował się również sprawami ogólnogalicyjskimi, jak np. działalnością Banku Krajowego we Lwowie czy rozwojem szkolnictwa ludowego. W sprawie reformy sejmowej ordynacji wyborczej bliski był poglądom demokratów bezprzymiotnikowych przeciwstawiając się torpedowaniu projektów demokratycznych ze strony konserwatystów. Domagał się (24 XI 1905) rozszerzenia praw wyborczych chłopów i robotników.
W l. 1907–18 Ł. był posłem do Rady Państwa w Wiedniu z okręgu Biała–Żywiec–Kęty–Andrychów–Wadowice. Pracował w parlamentarnych komisjach: prawnej (zastępca przewodniczącego), podatkowej, mandatowej, budżetowej, spraw narodowych i prasowej. Powszechnie uważany był za świetnego mówcę parlamentarnego. Ł. należał do Koła Polskiego w Radzie Państwa i związany był początkowo z istniejącym w jego łonie ugrupowaniem tzw. polskich demokratów, z którym jednak zerwał 25 VI 1908. Pozostał nadal w Kole jako tzw. «dziki», nie wiążąc się ściślej z żadną z frakcji, jakkolwiek jego sympatie polityczne zbliżały go do obozu endecji, zwłaszcza że czynnie zajmował się obroną kresów zachodnich przed germanizacją. Ł. dwukrotnie pełnił funkcję prezesa Koła Polskiego. Dn. 18 I 1911 jako kandydat kompromisowy objął ją po Stanisławie Głąbińskim, który został ministrem kolei. Prezesurę zawdzięczał powszechnie znanej stanowczości i autorytetowi moralnemu oraz faktowi, że nie był związany z żadną ze zwalczających się frakcji w Kole Polskim. Ł. przede wszystkim usiłował łagodzić walkę stronnictw i utrzymać jedność Koła Polskiego w wystąpieniach parlamentarnych. W lutym 1911 Ł. starał się również załagodzić konflikt studentów UJ z senatem w związku z tzw. «zimmermaniadą», wpływając uspokajająco na młodzież. W Kole Polskim wziął (podobnie jak endecy i konserwatyści) stronę Senatu. Nie zdoławszy opanować walk wewnętrznych w Kole Polskim, jesienią 1911 ustąpił prezesurę Leonowi Bilińskiemu, nie bez zakulisowej ingerencji namiestnika Michała Bobrzyńskiego, dla którego sympatyk endecji na tym stanowisku był bardzo niewygodny.
Po wybuchu pierwszej wojny światowej Ł. popierał akcję legionową i 16 VIII 1914 podpisał manifest Koła Polskiego. Opowiadając się za programem utworzenia niepodległej Polski złożonej z Królestwa, Galicji i tzw. «prowincji zabranych», poparł 4 X 1916 przedstawiony w tej sprawie w Kole Polskim wniosek I. Daszyńskiego. Ponownie wybrany prezesem Koła Polskiego 28 V 1917 przewodniczył obradom tzw. Sejmowego Koła Polskiego, w czasie których uchwalono «rezolucję tetmajerowską» domagającą się utworzenia niepodległej Polski. Jako prezes Koła przedstawił tę rezolucję Radzie Państwa, wyrażając nadzieję, iż cesarz dopomoże do jego realizacji. Przemówienie Ł-ego wywołało w Izbie duże wrażenie, jakkolwiek polscy posłowie ludowi i demokraci krytykowali jego wystąpienie. W czerwcu 1917 Ł. (wspólnie z innymi politykami polskimi) prowadził pertraktacje z austriackim ministerstwem spraw zagranicznych w sprawie rezolucji Koła Polskiego. Dn. 5 VI 1917 domagał się od rządu austriackiego przywrócenia w Galicji sądownictwa cywilnego, a 8 VI 1917 na czele delegacji Koła Polskiego prowadził rozmowy z ministrem O. Czerninem w sprawie Legionów Polskich. Dn. 2 IX 1917 nie zdołał przeciwstawić się konserwatystom krakowskim – zwalczającym «rezolucję tetmajerowską» i w dwa dni później zgłosił rezygnację ze stanowiska prezesa Koła Polskiego.
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę Ł. nie brał udziału w życiu publicznym. Za swe zasługi dla Legionów otrzymał od J. Piłsudskiego jako Naczelnika Państwa Krzyż Legionów oraz Komandorię Orderu Polonia Restituta. Do r. 1932 prowadził kancelarię adwokacką w Krakowie, a następnie przeniósł się do swego majątku Witkowice koło Kęt. Zmarł 18 XI 1938 w Witkowicach i został pochowany w Białej. Żonaty z Martą Szermańską, miał z nią 8 dzieci: Artura i Kornelię, zmarłych w dzieciństwie, Otmara (1884–1970), polskiego chargé d’affaires w Berlinie, Romana (1887–1969), pracownika polskiej dyplomacji w Bukareszcie, Berlinie, Ankarze i konsula generalnego w Zagrzebiu, Edgara (1888–1940), zawodowego wojskowego poległego we Francji, Felicję (ur. 1890), Teodorę (ur. 1892) i Artura (ur. 1897), legionistę.
Fot. w posiadaniu rodziny; Karykatura Ł-ego (1912, przez K. Sichulskiego) w Muz. Narod. w W., reprod. w: Muszanka D., Karykatury Kazimierza Sichulskiego, Wr.–W.–Kr. 1970; – Ilustr. Enc. Trzaski; W. Ilustr. Enc. Gutenberga; Freund F., Das österreichische Abgeordnetenhaus. Ein biographisch-statistisches Handbuch 1907–1917, Wien 1907–11 I–II 521, 449 (fot.); – Bank Krajowy Królestwa Galicji i Lodomerii 1883–1908. Pamiętnik za pierwsze 25 lat istnienia, Lw. 1909 s. 60; Dobrowolski H., Frančić M., Konarski S., Postępowe tradycje młodzieży akademickiej w Krakowie, Kr. 1962; – Jabłoński H., Polityka Polskiej Partii Socjalistycznej w czasie wojny 1914–1918 r., W. 1958; – Biliński L., Wspomnienia i dokumenty, W. 1924–5 I–II; Bobrzyński M., Z moich pamiętników, Wr. 1957; Bojko J., Z dziejowej chwili. (Kartki z pamiętnika), Kr. 1926 s. 5–7; Daszyński I., Pamiętniki, W. 1957 II; Drobner B., Bezustanna walka, Kr. 1962 I; Głąbiński S., Wspomnienia polityczne, Pelplin, 1939 s. 273, 279–80, 297, 299; Hupka J., Z czasów wielkiej wojny. Pamiętnik nie kombatanta, Lw. 1937; Lasocki Z., Polacy w austriackich obozach barakowych, Kr. 1929; Pollak K., Ze wspomnień starego dziennikarza warszawskiego, W. 1961; Spraw. stenogr. sejmu krajowego galicyjskiego 1901–4; Stenographische Protokolle über die Sitzungen des Hauses der Abgeordneten des österreichischen Reichsrathes, Wien 1907–18; Szematyzmy Król. Galicji, 1880–1914; Witos W., Moje wspomnienia, Paryż 1964 I–II; – „Czas” 1873 nr 63, 1938 nr 321; „Ilustr. Kur. Codz.” 1938 nr 323; „Nowa Ref.” 1908 nr 289; „Pogoń” 1911 nr 4; „Tyg. Ilustr.” 1907 nr 5 s. 92 (fot.), 1917 nr 24 s. 301 (fot.); – Arch. UJ: S. II 519, W. F. II 481, W. F. II 478 (akta rygorozalne Ł-ego); B. Jag.: rkp. 8088, 8089, 8095; B. PAN w Kr.: rkp. 5565; – Informacje i materiały rodzinne w posiadaniu Romana Łazarskiego w Krakowie.
Jerzy Zdrada