Staniszewski Walenty (1859–1920) adwokat, wiceprezydent Krakowa, poseł do Sejmu Krajowego galicyjskiego i do Rady Państwa w Wiedniu.
Ur. 19 XI w Nowym Wiśniczu pod Bochnią, był synem Pawła (1812–1902) i Karoliny z Goreczków (1829–1903). Ojciec S-ego, obywatel m. Krakowa, miał być zwolennikiem poglądów ks. J. Rongego, twórcy tzw. Kościoła niemieckokatolickiego (chrześcijańskokatolickiego) i z tego powodu stał się obiektem publicznej nagany wygłoszonej przez ks. Andrzeja Kulczyckiego przed kościołem św. Anny w czasie wydarzeń rewolucyjnych 1846 r.; zajmował się potem rzemiosłem w Nowym Wiśniczu, gdzie urodzili się, oprócz S-ego, jeszcze dwaj inni jego synowie: Władysław Aleksander (ok. 1850 – 25 I 1920) i Julian Józef (1865–1910), obaj z czasem lekarze praktykujący w Galicji Zachodniej.
W l. 1870–8 uczęszczał S. do gimnazjum w Jaśle. Następnie studiował prawo na UJ. Praktykę sądową odbył w Sądzie Krajowym Wyższym w Krakowie (1882–4). W tym czasie uzyskał doktorat (16 VII 1883, promotorem był Fryderyk Zoll st.). Odbył służbę wojskową i uzyskał stopień porucznika rezerwy. Potem pracował jako kandydat adwokacki w Jarosławiu i w Krakowie, gdzie w l. 1891–1903 prowadził własną kancelarię adwokacką. W Izbie Adwokackiej okręgu krakowskiego pełnił kolejno funkcje: zastępcy członka i członka Rady Dyscyplinarnej oraz członka Wydziału. Zdolny mówca, należał do wybitniejszych przedstawicieli palestry krakowskiej. W r. 1896 wszedł do Wydz. Tow. Strzeleckiego Krakowskiego (TSK).
Dn. 24 VI 1896 został S. wybrany do Rady m. Krakowa. Przystąpił do konserwatywnego koła radzieckiego. W Radzie obrano go członkiem sekcji I, tj. ekonomicznej (15 X), komisji archiwalnej (19 XI) i jednym z trzech kwestorów (funkcję tę sprawował do r. 1902). Podczas posiedzeń zabierał głos przede wszystkim w kwestiach finansowych, gospodarczych, prawnych, interesował się także kulturą i sztuką, jako radny-sprawozdawca referował projekty budżetów rocznych, zasiadał też, czasem przewodniczył, w komisjach wyborczych i weryfikacyjnych. W imieniu Rady miejskiej podpisywał umowy gospodarcze i prawne. W r. 1897 Rada powołała go do komisji przygotowującej projekt nowego statutu m. Krakowa. Dn. 12 V r.n. wybrano go na syndyka Wydz. Wielkiego Kasy Oszczędności m. Krakowa, do komisji ds. rewizji kontraktu dzierżawczego Teatru Miejskiego i opracowania instrukcji dla stałej komisji teatralnej. W l. 1898–1911 był S. delegatem Tow. Wzajemnych Ubezpieczeń na zgromadzenie walne. Dn. 12 I 1901 Rada miejska delegowała go do Rady Zawiadowczej Kolei Kraków-Kocmyrzów.
Dn. 23 VI 1902 został S. wybrany na drugiego wiceprezydenta m. Krakowa. Należał wraz z Janem Kantym Federowiczem do najbliższych doradców Juliusza Leo, ówczesnego pierwszego wiceprezydenta, późniejszego prezydenta Krakowa. W tej kadencji Rady (1902–5) pracował w komisjach: administracyjnej, gazowej, teatralnej, przemysłowej, wodociągowej, kanałów wodnych spławnych oraz w sekcji I (ekonomicznej), był też z ramienia Rady członkiem Deputacji IV Gimnazjum. Zajmował się sprawą przejęcia zbiorów Emeryka hr. Hutten-Czapskiego przez Gminę m. Krakowa (1903). Dn. 3 VI t.r. na mocy uchwały Rady otrzymał nominację na dyrektora Kasy Oszczędności m. Krakowa, w związku z czym zrezygnował 22 X z obowiązków wiceprezydenta; odtąd mieszkał w gmachu Kasy przy ul. Szpitalnej 15. T.r. powołany został do miejskiej sekcji III (prawniczej, 3 XII), a w r. 1904 do komisji gazowo-elektrycznej (8 VI), komisji dla reformy statutu miasta (29 IX, ponownie) i komisji ds. rozszerzenia miasta (19 XII). Był wnioskodawcą w sprawach: przejęcia domu Jana Matejki na własność Gminy m. Krakowa i urządzenia w nim muzeum (23 VI 1904), projektu statutu dla zakładu emerytalnego artystów Teatru Miejskiego (7 VII t.r.), petycji do Koła Polskiego w Wiedniu o przyspieszenie budowy kanału Dunaj–Odra–Wisła. W kolejnej kadencji Rady (1905–8) pracował w komisjach: inwestycyjnej, wodociągowej, kanałów wodnych spławnych, rekursowej, dla sprawy rozszerzenia miasta, statutowej oraz ds. gruntów pofortyfikacyjnych (od 29 XI 1906), był członkiem sekcji II (skarbowej) i Komitetu Muzeum Techniczno-Przemysłowego (29 XI 1906 wnioskował o nabycie nieruchomości przy ul. Smoleńsk pod jego budowę), a także delegatem do Wydz. (Kuratorii) Szkoły Handlowej. W r. 1906 został prezesem TSK.
Dn. 7 XI 1906 uzyskał S. mandat do Sejmu Krajowego galicyjskiego w wyborach uzupełniających zarządzonych po śmierci posła Jana Rottera w okręgu Kraków (kuria miejska), pokonując dzięki poparciu środowisk konserwatywnych kandydata demokratów Ignacego Petelenza. W sejmie pracował w komisji administracyjnej, bankowej, gminnej i wodnej, występując kilkakrotnie jako sprawozdawca (w sprawie regulacji Rudawy oraz zamknięcia rachunków Galicyjskiej Kasy Oszczędności we Lwowie za l. 1905–6). W r. 1907 zerwał S. stosunki z konserwatystami krakowskimi. W styczniu, po rozbiciu większości konserwatywnej w Radzie miejskiej, zorganizował wraz z prezydentem Leo Demokratyczny Klub Mieszczański i 15 IV t.r., podczas posiedzenia Rady przedstawił jego program. Przedłożył jeszcze Radzie (czerwiec) projekt zmiany statutu Kasy Oszczędności, ale koncentrował się coraz bardziej na działalności politycznej, bowiem 17 V wygrał wybory do izby poselskiej Rady Państwa w Wiedniu, pokonując w okręgu nr 8 (Kraków) socjalistę Zygmunta Marka. Dn. 24 IX t.r., wraz z Leo, Federowiczem i Sarem, wycofał się pod sam koniec kadencji z konserwatywnego Koła Posłów Krakowskich w Sejmie Krajowym i przeszedł do ugrupowania tzw. demokratów bezprzymiotnikowych. Bezpośrednią przyczyną tej secesji był zgłoszony przez konserwatystów projekt reformy prawa wyborczego do Sejmu Krajowego, który secesjoniści uznali za wsteczny. W październiku wszedł S. do Unii Demokratycznej (UD), w której grupa jego połączyła się z Narodową Demokracją. W kadencji Rady m. Krakowa rozpoczętej w r. 1908 był S. członkiem tych samych, co uprzednio komisji (z wyjątkiem wodociągowej), komitetów i sekcji, a ponadto delegatem do Tow. Burs i Opieki nad Młodzieżą Handlową i Rękodzielniczą. Zasiadał w Radzie Nadzorczej Tow. Tanich Mieszkań dla Robotników Katolickich i Wydz. Tow. Opieki nad Opuszczonymi Niemowlętami. W l. 1908–11 pełnił funkcję prezesa Związku Galicyjskich Kas Oszczędności we Lwowie, następnie zastępcy prezesa oraz członka Wydz. Związku. Z Kasy Oszczędności m. Krakowa delegowany był do Kuratorii Krajowego Inst. Popierania Rękodzieł i Przemysłu. W styczniu 1909 uczestniczył w zjeździe UD w Krakowie, na którym demokraci bezprzymiotnikowi ogłosili swe rozejście z Narodową Demokracją i zapowiedzieli rewizję programu. Na forum Rady Państwa pracował w tym czasie w komisji budżetowej, był jej sprawozdawcą przy ustawie o zwolnieniach podatkowych dla fundacji jubileuszowych (26 V 1908) i sekretarzował jej od 16 III 1909 do 30 III 1911. Wszedł też do komisji ds. oddłużenia gospodarstw rolnych (26 III – 25 XI 1909), komisji ds. drożyzny (24 XI 1909, członek prezydium) i komisji do zbadania stosunków gospodarczych na Węgrzech (3 XII t.r.). Dn. 26 XI 1910 przemawiał w sprawie funduszów mieszkaniowych. W r. 1911, wraz z końcem kadencji Rady Państwa, wygasł też mandat S-ego. T.r. zrezygnował S. z funkcji radnego, a w r.n. ustąpił z prezesury TSK, otrzymując przy tej okazji honorowe członkostwo (4 V). Dn. 30 IV 1914 przestał pełnić funkcję dyrektora Kasy Oszczędności; otworzył wówczas ponownie kancelarią adwokacką.
Po wybuchu pierwszej wojny światowej, w czasie ofensywy rosyjskiej w Galicji, ewakuował się S. z rodziną do Wiednia (wrzesień 1914). Wr. 1915 wrócił do Krakowa. Po wojnie, w r. 1919, został powołany na stanowisko radcy Prokuratorii Skarbu w Prokuratorii Generalnej RP w Warszawie. Wkrótce w randze starszego radcy objął funkcję zastępcy naczelnika ekspozytury krakowskiej tej instytucji. Zmarł nagle na serce w Krakowie 14 IX 1920. Pochowany został na cmentarzu Rakowickim w grobowcu rodzinnym (kw. VI).
Wybiwszy się z ubóstwa na wysokie stanowisko społeczne, wzbudzał S. sprzeczne odczucia wśród współczesnych. Jedni podziwiali jego umiejętności lawirowania wśród meandrów polityki samorządowej i galicyjskiej («mądra ryba, ćwik» wg Józefa Kotarbińskiego), inni (np. Klemens Bąkowski) zarzucali mu «zarozumiałość bezgraniczną i szorstkość w obejściu», «próżniactwo i niedbałość», nazywając go wręcz «okazem pasożyta gminnego». Obracający się także w sferach artystycznych, był S. popularną postacią życia towarzyskiego Krakowa; Tadeusz Żeleński Boy uczynił go bohaterem kupletu „Złoty cielec” w jednej z szopek kabaretu «Zielony Balonik». S. zbierał wytwory miejskiego humoru krakowskiego i miał pozostawić «gruby zeszyt gęsto nimi zapisany» (Marian Turski); nie wiadomo co się z tym zbiorem stało, bezskutecznie poszukiwał go Julian Tuwim przygotowując antologię humoru polskiego.
W małżeństwie z Aldoną z Żędzianowskich (1864–1920) miał S. córkę Zofię i dwóch synów. Adam (1889–1940) był przed pierwszą wojną światową znanym taternikiem, od r. 1908 członkiem Sekcji Turystycznej Tow. Tatrzańskiego (jego nazwisko nosi żleb w zachodniej ścianie Granatów), następnie studiował na politechnice w Wiedniu, walczył w Legionach Polskich, był oficerem WP i Legii Cudzoziemskiej w Algierii i Indochinach, uczestniczył w kampanii wrześniowej 1939 r., potem trafił do obozu w Starobielsku i został zamordowany przez NKWD w Charkowie. Młodszy syn S-ego, Karol (1904–1976), doktor praw, był od r. 1930 urzędnikiem w MSZ, potem kolejno w konsulatach RP w Opolu, Tuluzie i Stambule (1942), po drugiej wojnie światowej mieszkał w USA (New Rochelle).
Portret olej., pędzla Zygmunta Józefczyka, w Muz. Hist. M. Kr.: nr inw. 238/Br. K.; Fot.: tamże, nr inw. FS 4724/IX; Wieniec grunwaldzki z 1910-go roku, [Kr. 1910] s. 94; – Binder H., Polen, Ruthenen, Juden: Politik und Politiker in Galizien 1897–1918, Wien 1997 II; – Bąk C., Droga Juliusza Leo do krakowskiej prezydentury (1902 r.), „Studia Hist.” R. 21: 1978 z. 1 s. 48, 60–1; taż, Rok przełomu w życiu politycznym Krakowa (1907/1908), tamże R. 23: 1980 z. 2 s. 210–12, 214, 224; Buszko J., Sejmowa reforma wyborcza w Galicji 1905–1914, Kr. 1956; Kraków – rozszerzenie granic 1909–1915, Wyd. K. Rolle, Kr. 1931 s. 165; Księga pamiątkowa. Stulecie Gimnazjum i Liceum imienia Króla Stanisława Leszczyńskiego w Jaśle 1868–1968, Kr. 1968 s. 194; Michalik J., Dzieje teatru w Krakowie w latach 1893–1915, Kr.–W. 1985; Najdus W., Szkice z historii Galicji, W. 1960; Towarzystwo Wzajemnych Ubezpieczeń w Krakowie 1861–1911. Księga pamiątkowa półwiekowej działalności, Oprac. A. Doerman, Kr. 1911 s. XIII; – Księga pamiątkowa i adresowa wygnańców wojennych z Galicji i Bukowiny, Wiedeń 1915 II 63; Stanisława Mikulskiego księga adresowa zawierająca adresy m. Krakowa […], m. Podgórze, 1907–10, 1912, 1914, Kr.; Szematyzmy Król. Galicji, 1891–1914; – „Dziennik Rozporządzeń dla Stoł. Król. Miasta Krakowa” 1896–1911; Kotarbiński J., W służbie sztuki i poezji, W. 1929; Spraw. stenogr. Sejmu Krajowego, Peryod 8: 1907–8 s. 76, 123, 126, 776–8, 2670; Sprawozdanie z rozwoju i czynności Towarzystwa tanich mieszkań dla robotników katolickich w Krakowie za rok 1905, Kr. 1906 s. 11; Stenographische Protokolle über die Sitzungen des Hauses der Abgeordneten des österreischen Reichsrates in den Jahren 1907–1911, XVIII, XIX, XX Session, Wien 1907–11 s. 186, 411–12, 476, 742, 1806, 4008–10, 4939–40; Turski M., Czasy gimnazjalne, w: Kopiec wspomnień, Red. J. Ginter, Kr. 1964; – Nekrologi z r. 1920: „Czas” nr 220, „Nowa Reforma” nr 219, „Nowości Ilustr.” nr 39 (fot.); – AP w Kr.: sygn. IT 1315 k. 12, 39 (spisy radców miejskich od 16 VIII 1866), sygn. IT 1317 k. 111 (wybory do Sejmu Krajowego z m. Krakowa od 1902–1913, Oprac. T. Przeorski), k. 235 (wybory do Rady Państwa 1902–1911), k. 507, 595, 613, 627 (wybory do Rady m. Krakowa 1866–1900), k. 1011, 1017, 1029, 1035, 1037 (sekcje, komisje i delegacje Rady m. Krakowa 1866–1902), sygn. KKO 220 (akta osobowe S-ego) k. 1–129, sygn. KKO 72, KKO 172, KKO 173, KKO 177, KKO 178, KKO 179, sygn. TSK 42 k. 273–4, sygn. TSK 78 k. 133; Arch. UJ: sygn. S II 467, S II 660/4, WP II 189, WP 11 415; B. Jag.: rkp. 7300 k. 114–17 (Bąkowski K., Notaty biograficzne różnych krakowian); B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 6546; Muz. Hist. M. Kr.: sygn. R. 739 (dyplom S-ego jako członka honorowego Tow. Strzeleckiego Krak.); USC w Kr.: Odpis aktu zgonu S-ego, nr 195/1920/XI/Śr.
Bibliogr. dot. rodziny S-ego: Chyrowiacy (Adam); Słown. lek. pol. XIX w., III (Julian), IV (Władysław); – Brzoza C., Kraków między wojnami. Kalendarium 28 X 1918 – 6 IX 1939, Kr. 1998 (Władysław); Chwaściński B., Z dziejów taternictwa, W. 1979 (Adam); Cyrankiewicz, Przewodnik po cmentarzach Krakowa (Paweł, Karolina); – Internet: www.indeks.karta.org.pl (Indeks represjonowanych, Adam); – Roczn. służby zagranicznej RP, W. 1938 (Karol); Szematyzmy Król. Galicji, 1893 (Julian, Władysław); – Lechoń J., Dziennik, Londyn 1970, 1973 II, III (Karol); Pamiętniki krakowskiej rodziny Louisów (1831–1863), Oprac. J. Zathey, Kr. 1962 (Paweł); Protokoły posiedzeń Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej, Red. M. Zgórniak, Oprac. W. Rojek przy współpracy A. Suchcitza, Kr. 2001 V (Karol); – „Taternik” R. 2: 1908 s. 122 (Adam); – B. Jag.: sygn. 224650 V k. 255 (klepsydra pogrzebowa Pawła); IPiM Sikorskiego: sygn. A. 11.474/1 (Karol).
Piotr Hapanowicz