Stodor Adam właśc. Cehak Adam Teofil, pseud. i krypt.: Zdzisław Art., Zdzisław, (a.c.), A.C., A.C.S., (A.C.S.), (A.st.-r.), (a.str.), A. Str., (A.Str.), Ad. Str., St-r., Stodor Z.Art., a.st., A.S., A.St., Ad.St (1871–1944), pisarz, tłumacz, krytyk literacki, pedagog.
Ur. 1 XI w Soninie koło Łańcuta, był synem Ferdynanda Cehaka i Romualdy z Pajewskich.
Dzieciństwo spędził S. z rodzicami w Bubnówce, następnie mieszkał w Przemyślu. Podczas studiów na Uniw. Lwow. działał w tajnej organizacji niepodległościowej i był sądzony w procesie politycznym. Zadebiutował tomikiem poezji Adoracja (jako Adam Stodor, Lw. 1899, wyd. 2, Stanisławów 1905). Po ukończeniu studiów, ok. r. 1900, zamieszkał w Stanisławowie; pracował tam jako nauczyciel matematyki, historii i języka polskiego. Opublikował jako Adam Cehak pracę popularyzującą wiedzę matematyczną Istota znaków matematycznych (Stanisławów 1902), a także prowadził działalność literacką i odczytową, m.in. 4 XII 1904 wygłosił prelekcję o twórczości Jana Kasprowicza. Wydał t.r. fantazję liryczną Atlantyda (Lw.) oraz tom nowel Z cichych tragedii (Lw.–W.), a w r. 1905 opublikował poemat Jawnogrzesznica (Stanisławów). Wygłosił t.r. kilka odczytów o Kasprowiczu (12 III w Stryju, 25 III w Delatynie, 31 V we Lwowie) oraz opublikował szkic Jan Kasprowicz w serii Charakterystyki Literackie Pisarzów Polskich (Lw., kolejne wyd. 1907, 1925, Złoczów 1931), będący jednym z pierwszych zarysów monograficznych twórczości poety. Interesując się również literaturą dawniejszą, ogłosił w r. 1905 Drobne poezje Kazimierza Brodzińskiego do r. 1818. Przyczynek do charakterystyki poety (Stanisławów). W r. 1906 wydał kolejne zbiory: poetycki Con dolore (Stanisławów) oraz nowelistyczny Ślubna obrączka (Lw.–W.). Przetłumaczył z języka francuskiego wybór poezji P. Verlaine’a „Księga mądrości” (Stanisławów 1906, wyd. 2, 1908) oraz niemieckiego: G. Hauptmanna „Budnik Thiel” (Stanisławów 1907) i F. Wedekinda „Szlakami Erosa” (Stanisławów 1908). W r. 1907 zadebiutował jako dramaturg, wydając dwuaktowy poemat Złocista góra (Brody, wyst. w Teatrze Miejskim we Lwowie, 4 IX t.r.). Z zakresu dydaktyki matematyki opublikował Elementarną naukę form geometrycznych dla I klasy szkoły realnej (Stanisławów 1908).
Od wczesnych lat współpracował S. z „Gazetą Lwowską”. W r. 1908 Artur Oppman zaangażował go do współpracy z warszawskim „Tygodnikiem Ilustrowanym”. W innych pismach lwowskich: „Nasz Kraj”, „Pobudka”, „Placówka” i w dodatku do „Kuriera Lwowskiego”, „Tydzień”, zamieszczał S. recenzje nowości literackich, m.in. tomików Leopolda Staffa, Andrzeja Niemojewskiego i Wacława Rolicz-Liedera. Wkrótce po śmierci Stanisława Wyspiańskiego ogłosił w serii Objaśnienia do Dzieł Literatury Polskiej i Obcej (Tarnopol) kilka szkiców poświęconych jego dramatom: Wyspiańskiego – Klątwa, Sędziowie (po r. 1907) i wydane w r. 1909: St. Wyspiańskiego „Warszawianka”, „Lelewel”, „Noc listopadowa”. Utwory na tle 1831 r. oraz St. Wyspiański. Zaranie dziejów Polski („Legenda” – „Bolesław Śmiały” – „Skałka”). Opublikował jako Cehak-Stodor szkic Makryna Mieczysławska w utworach Słowackiego i Wyspiańskiego (Stanisławów 1909). W l. 1909–10 wydał dwie jednoaktówki: satyryczną Kapłani sztuki (Stanisławów 1909) oraz patriotyczną Joanna Grudzińska. Epizod nocy belwederskiej (Stanisławów 1910, wyd. 2, P. 1930, wyst. w Krakowie w Teatrze Ludowym, 29 XI 1910). W l.n. ogłosił nowe prace poświęcone polskiej literaturze: Postać Wandy w dramacie polskim XIX i XX wieku („Sprawozdanie Gimnazjum Żeńskiego za r. szk. 1909/10”, Stanisławów 1910), Rzecz o „Róży” Józefa Katerli [S. Żeromskiego], Garść uwag (Tarnopol 1911), „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza. Dokładna treść, tło poematu, charakterystyka głównych osób i bibliografia (Stanisławów 1911).
W r. 1912 opuścił S. Stanisławów i przeniósł się do Lwowa, gdzie jesienią t.r. objął posadę nauczyciela w II Szkole Realnej. Od t.r. współpracował z krakowskim miesięcznikiem „Rydwan”. Ogłosił dwa kolejne zbiory wierszy: W walce o słońce (Lw. 1912, ze wstępem Lucjana Rydla) oraz Zaglądnąć w dusze polskie... (Lw. 1913). Przetłumaczył z języka niemieckiego melodramatyczny wodewil K. Holteia „Stary wódz. Epizod na tle życia Tadeusza Kościuszki w jednym akcie” (Lw. 1913). W r. 1914 wszedł w skład komitetu przygotowującego wydanie „Dzieł” Marii Bartusówny i w pierwszym tomie tej edycji opublikował t.r. studium Maria Bartusówna. Szkic biograficzno-literacki (Lw.). W okresie pierwszej wojny światowej opublikował dwie sztuki dramatyczne o Kościuszce: jednoaktówkę Zgon Naczelnika ([b.m.w.] 1914) oraz dwuaktową Kościuszko w Sosnowicy (Lw. 1917). Jako Stodor-Cehak wydał poradnik Krasomówstwo. Zasady i wzory krasomówstwa polskiego. Sztuka zabierania głosu w różnych okolicznościach życia codziennego (Lw. 1915). W r. 1915 ogłosił nowele wierszem Siwe czorty (Cieszyn), a w r. 1917 Opowieści wojenne (Lw.). Od r. 1916 współpracował z lwowskim dwumiesięcznikiem „Muzeum”. W listopadzie 1918 znalazł się S. w Przemyślu, gdzie nadal mieszkali jego rodzice. Niebawem wrócił do Lwowa i razem ze swymi uczniami wziął udział w walkach z Ukraińcami (odcinek I – Wulka). W r. 1920 opracował i poprzedził przedmową wydania „Konrada Wallenroda” i „Farysa” Mickiewicza oraz „Lillę Wenedę” Juliusza Słowackiego (Lw., wyd. następne, 1921, 1928), a także przełożył „Oblubienicę Tofara” H. H. Ewersa (Lw., wyd. następne, 1921).
W r. 1920 przeniósł się S. ze Lwowa na teren przejętego przez Polskę Pomorza i objął stanowisko dyrektora Państw. Gimnazjum Klasycznego w Gniewie. Od r. 1921 pracował również w toruńskim dzienniku „Słowo Pomorskie”, zajmując się krytyką literacką w redagowanej przez siebie rubryce „Nowe wydawnictwa”. W tym okresie napisał kolejne utwory literackie: w r. 1921 (prawdopodobnie niewyd.) czteroaktową baśń dramatyczną Czerwony Gryf, ponadto tom poetycki Ścieżyny prostoty (P.–W. 1922) oraz zbiór opowiadań Czarna ściana (P. 1922, wyd. 2, 1927) osnuty na tle walk o Lwów. W r. 1924 odszedł ze stanowiska dyrektora gimnazjum w Gniewie. W r. 1928 wydał następną książkę wspomnień z walk o Lwów pt. Na pierwszym odcinku. Wrażenia i szkice z 1918 roku (W.). Kontynuował działalność przekładową; przetłumaczył „Pieśni duchowne” Novalisa (Złoczów 1925), „Grobowiec na Père Lachaise” K. H. Strobla (Przemyśl 1925), „Fantom” Hauptmanna (W. 1926), „Pierścień sobowtóra. Niezwykłe zdarzenia” L. Steina (Przemyśl [b.r.w.]), „Tragedię florencką” O. Wilde’a (Złoczów 1926), „Grób Hunów” i „Uroczystości w Solhagen” H. Ibsena (Złoczów 1926). Ibsenowi poświęcił jedno ze swych ostatnich studiów Henryk Ibsen. Życie i twórczość (Złoczów 1933). Ogółem opublikował ok. trzydzieści tomików poezji, nowel, powieści i dramatów, studiów i szkiców literackich oraz kilkanaście tomów przekładów. W twórczości własnej reprezentował młodopolską manierę stylistyczną; był twórcą «naśladującym od dziesięciu lat wytrwale wszystkich wybitniejszych poetów, jacy się pojawili» (W. Feldman, 1908). Przed drugą wojną światową nabył S. dom w Zakopanem, dokąd następnie przeniósł się wraz z rodziną. Tam też przebywał podczas okupacji niemieckiej. Zmarł po długiej chorobie 30 III 1944 (w źródłach błędna data śmierci) w Zakopanem, został pochowany tamże na nowym cmentarzu.
W rękopisie zachowała się trzyaktowa sztuka S-a I tak bywa (B. Narod.). Wiersze S-a trafiły do kilkunastu antologii wydanych w l. 1900–39, później jednak jego twórczość, zarówno oryginalna jak i translatorska, uległa zapomnieniu.
W małżeństwie z Augustą Żurawol (1875–1968) miał S. córki: Helenę Cehak (1902–1979), profesora archeologii, zamężną za Włodzimierzem Hołubowiczem, Augustynę Cehak (1904–1979), geografa, uczennicę Eugeniusza Romera, autorkę „Polskiej bibliografii regionalnej Pomorza, W. M. Gdańska i morza polskiego 1919–1930” (Lw. 1930), oraz córkę nieznaną z imienia, zmarłą w niemowlęctwie.
Fot. w: Szwoch R., Słownik biograficzny Kociewia, Starogard Gdań. 2005 I 3; Bar, Słown. pseudonimów; Bibliogr. dramatu pol., II; Enc. Org., XVIII; Literatura Pol., Enc., II; Olszewicz, Lista strat kultury pol.; Rocznik Naukowo-Literacko-Artystyczny na r. 1905, Red. W. Okręt, W. 1905; Słown. pseudonimów, I–IV (błędne miejsce ur.); W. Ilustr. Enc. Gutenberga, III; – Eile S., Legenda Żeromskiego. Recepcja twórczości pisarza w latach 1892–1926, Kr. 1965; Eustachiewicz L., Dramaturgia Młodej Polski. Próba monografii dramatu z lat 1890–1918, W. 1982; Feldman W., Współczesna literatura polska, W.–Lw. 1908; Kolbuszewski J., Rozprawy polonistyczne w „Sprawozdaniach” gimnazjów galicyjskich, w: Literatura i wychowanie. Z dziejów edukacji literackiej w Galicji, Red. M. Inglot, Wr. 1983; Kwiatkowski J., Od katastrofizmu solarnego do synów Słońca, w: Młodopolski świat wyobraźni. Studia i szkice, Red. M. Podraza-Kwiatkowska, Kr. 1977; Lipski J. J., Twórczość Jana Kasprowicza w latach 1891–1906, W. 1975; Sensacje z dawnych lat, Oprac. R. Kaleta, Wr. 1980; Śliziński J., Tadeusz Kościuszko w literaturze narodów Europy i Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, W. 1981; Widernik M., Lata II Rzeczypospolitej, w: Dzieje miasta Gniewu do roku 1939, Red. B. Śliwiński, Pelplin 1998; Zbierzchowski H., Adam Cehak-Stodor (30-lecie pracy literackiej), „Gaz. Poranna” (Lw.) R. 19: 1928 nr 8475; Ziejka F., Motywy prasłowiańskie, w: Młodopolski świat wyobraźni. Studia i szkice, Red. M. Podraza-Kwiatkowska, Kr. 1977; – Hertz, Zbiór poetów pol., Ks. 4; Sprawozdanie Dyrekcji Wyższej Szkoły Realnej w Stanisławowie za r. szk. 1905/6–1912/13, Stanisławów 1906–13; Sprawozdanie Państwowego Progimnazjum Koedukacyjnego-Humanistycznego w Gniewie nad Wisłą, Pelplin [1931] s. 14, 26; – „Gaz. Lwow.” 1944 nr z 22 V; „Słowo Pomor.” 1921 nr 24, 124, 127; „Wierchy” R. 17: 1947; – B. Narod.: sygn. 2671, 7039, 7310; Muz. Tatrzańskie im. Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem: Notatki biogr. Juliusza Zborowskiego; USC w Zakopanem: Księga zgonów, nr 54/1944; – Koresp. Ludwiki Hołubowicz z Wr. i Romana Lotha z W. z autorem; Mater. i pamiątki dot. S-a w zbiorach rodziny.
Ryszard Szwoch