Skalak Bronisław (1892–1949), dziennikarz, działacz socjalistyczny. Ur. 3 IX w Jazłowcu, pow. buczacki, w woj. tarnopolskim w rodzinie robotniczej, był synem Franciszka i Marii z Maruszewskich.

S. w r. 1905 rozpoczął naukę w gimnazjum w Buczaczu. Powołał tam w r. 1909 koło tajnej organizacji postępowo-niepodległościowej «Promieniści», za co w r. 1911 został z gimnazjum relegowany. W Buczaczu w r. 1912 założył oddział paramilitarnego Związku Strzeleckiego. Maturę zdał eksternistycznie w r. 1919 w gimnazjum w Drohobyczu i studiował następnie na UJK. W l. 1919–20 jako członek Polskiej Organizacji Wojskowej i Małopolskiej Armii Ochotniczej brał udział w obronie Lwowa w czasie wojny polsko-sowieckiej. Od r. 1919 był członkiem Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), 1 XII t. r. objął w niej kierownictwo Sekretariatu dla Galicji Wschodniej. Był delegatem na XVII Kongres PPS 21–25 V 1920 w Warszawie, w marcu r. n. reprezentował Komitet Obwodowy Małopolski Wschodniej na konferencji partyjnej w Warszawie. Jako delegat lwowskiej młodzieży socjalistycznej wziął udział w grudniu 1921 w II Zjeździe Polskiej Młodzieży Akademickiej w Wilnie, na którym wraz z grupą lewicową występował w obronie komunistów. W imieniu Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej witał XIX Kongres PPS (30 XII 1923 – 1 I 1924 w Krakowie); wybrany wówczas do Rady Naczelnej (RN), pozostawał jej członkiem do wybuchu wojny w r. 1939, z wyjątkiem okresu od listopada 1928 do maja 1931, kiedy był zastępcą członka RN. Z ramienia Okręgowego Komitetu Robotniczego (OKR) PPS czynny w lwowskiej Radzie Związków Zawodowych, był jej przedstawicielem na wiecu zwołanym 25 III 1923 we Lwowie. W imieniu OKR przemawiał w t. r. na wspólnej z komunistami manifestacji 1-majowej, podkreślając doniosłość utworzenia w okręgu lwowskim jednego frontu robotniczego, bez względu na podziały narodowościowe. Był jednym z inicjatorów i trzech mówców na zorganizowanym we Lwowie 13 V 1926 wiecu w celu poparcia przewrotu; wraz z uczestnikami ślubował «wierność ludowej republice i Marszałkowi Piłsudskiemu».

S. po studiach zajął się dziennikarstwem; był zastępcą Artura Hausnera, redaktora lwowskiego organu PPS „Dziennik Ludowy”, formalnie tylko w r. 1927 firmował pismo jako redaktor odpowiedzialny. Zabierał głos również na łamach centralnego organu PPS „Robotnik”, m. in. w r. 1926 broniąc jedności partii, w l. trzydziestych występując przeciw zamachom rządów sanacyjnych na samorządy terenowe. Od r. 1929 S. był członkiem Wydz. Związku Zawodowego Dziennikarzy RP. Współorganizował na terenie lwowskim Tow. Uniwersytetu Robotniczego, później działał jako prelegent w Zarządzie organizacji we wschodniej Małopolsce.

Jeszcze w 2. poł. l. dwudziestych S. zaliczany do «lewicowo nastawionej» części lwowskiego OKR PPS, w l. trzydziestych należał już do prawicy partyjnej. Po rozwiązaniu w r. 1936 zdominowanego przez lewicę OKR, obok A. Hausnera i Władysława Haducha, został pełnomocnikiem Centralnego Komitetu Wykonawczego do przeprowadzenia ponownej rejestracji członków i stanął na czele wybranego w grudniu t. r. nowego OKR. Mimo takiego stanowiska politycznego nie odmawiał współpracy z socjalistyczną lewicą. Wszedł jako przedstawiciel PPS do zawiązanego oficjalnie komitetu pogrzebu Władysława Apolinarego Kozaka, postrzelonego w czasie demonstracji bezrobotnych 14 IV 1936 na Placu Akademickim we Lwowie. Po zajściach na pogrzebie 16 IV, znanych jako «krwawy czwartek», przeciw S-owi i pozostałym członkom komitetu wszczęto dochodzenie prokuratorskie. Przyjął zaproszenie do Komitetu Organizacyjnego Kongresu Kultury we Lwowie. W czasie obrad 16–17 V 1936 poparł, bezowocną zresztą, inicjatywę bezpartyjnego Włodzimierza Jampolskiego, by Zjazd odpolitycznić. W r. 1937 włączył się do akcji przygotowawczej Kongresu Pokoju, także inicjatywy komunistów i lewicy socjalistycznej. Był radnym m. Lwowa w ostatniej przedwojennej kadencji (1934–9) i w Radzie członkiem Klubu Radnych PPS; m. in. – jak donosił „Robotnik” z 5 I 1936 – złożył interpelację na posiedzeniu Rady w sprawie postępującego ograniczania zakresu działania Rady Miejskiej przez prezydium miasta.

Po agresji ZSRR na Polskę we wrześniu 1939 S. znalazł się wśród pierwszych działaczy politycznych aresztowanych we Lwowie przez władze radzieckie. Na początku r. 1940 przewieziony do Moskwy i osadzony w celi nr 41 na Łubiance, został skazany na osiem lat obozu. W sierpniu t. r. wywieziono go do jednego z oddziałów «Upił-łagu» w Autonomicznej Republice Komi. Ciężko chory na gruźlicę, został umieszczony w szpitalu obozowym. Kierownictwo podziemnej PPS – Wolność-Równość-Niepodległość (WRN) w marcu 1941 alarmowało Komitet Zagraniczny (KZ) PPS w sprawie natychmiastowego podjęcia przez amerykański Czerwony Krzyż starań o zwolnienie. Dopiero jednak po «amnestii» wydanej w wyniku układu Sikorski–Majski opuścił obóz (był umieszczony na liście osób do odszukania i zwolnienia w pierwszej kolejności, wręczonej 20 IX 1941 zastępcy przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych A. Wyszyńskiemu przez ambasadora Stanisława Kota). Należał do sygnatariuszy deklaracji (z 22 III 1942) Polaków w Rosji potępiających ataki na rząd polski w Londynie. W kwietniu 1942 wyjechał do Iranu i od maja pracował jako członek komisji rewizyjnej w Delegaturze Min. Pracy i Opieki Społ. (Min. PiOS) w Teheranie. Przez kilka miesięcy był redaktorem wydawanego tam tygodnika „Polak w Iranie”. Jesienią 1943 udał się do Londynu, gdzie od listopada t. r. był kierownikiem Działu Opieki Społecznej w Min. PiOS Rządu RP na Uchodźstwie. Zgodnie z przyjętą zasadą, jako członek przedwojennej RN PPS został członkiem KZ. Sygnował jego odezwę do kierownictwa WRN w kraju, deklarującą pełną solidarność z oświadczeniem Rządu RP odmawiającym uznania uchwał Konferencji Jałtańskiej dotyczących Polski. Należał potem w KZ do zdecydowanych przeciwników tych uchwał.

Od lutego 1944 S. był przedstawicielem PPS w tzw. II Radzie Narodowej RP, jej wiceprzewodniczącym, a po ustąpieniu w listopadzie t. r. Stanisława Grabskiego, pełnił obowiązki przewodniczącego. Próbował zażegnać kryzys wywołany w KZ PPS dymisją (24 XI 1944) Stanisława Mikołajczyka z Rządu RP i wnioskował o zachowanie jego składu personalnego, następnie wespół z premierem Tomaszem Arciszewskim podjął rozmowy o pozostanie w rządzie Stronnictwa Ludowego oraz porozumiewał się w tej sprawie z kierownictwem WRN – Kazimierzem Pużakiem i Zygmuntem Zarembą. S. pozostał na emigracji i mimo choroby brał udział w życiu polskiego uchodźstwa politycznego. Działał w Radzie Partyjnej PPS, Radzie Głównej Tow. Pomocy Polakom, w Zarządzie Polskich Stow. b. Sowieckich Więźniów Politycznych, był przewodniczącym Komisji Ubezpieczeniowej Polskiej Marynarki Handlowej w Londynie. Zmarł 21 VII 1949 w Iscayd Park Hospital w Whitchurch, Salop, pochowany został na cmentarzu w Wrexham.

W małżeństwie, zawartym 27 XI 1926 z Marią z domu Górnik miał S. córkę Danutę (ur. 1927), od r. 1957 żonę Jerzego Kotowicza.

Brat, Stanisław (1900–1929), z zawodu prawnik, przez kilka lat był przewodniczącym komitetu PPS w Buczaczu.

Iwański G., Powstanie i działalność Związku Proletariatu Miast i Wsi 1922–1925, W. 1974; Kalbaczyk S., Wykaz łagrów sowieckich miejsc przymusowej pracy obywateli polskich w latach 1939–1943, W. 1993 cz. 1; Kaleniecki Z. Z., Konspiracja WRN-owska w Polsce Ludowej (1944–1948), W. 1986; Krzemień L., Związek Młodzieży Komunistycznej w Polsce, W. 1972; Tomicki J., Lewica socjalistyczna w Polsce 1918–1939, W. 1982; Tymieniecka A., Polityka Polskiej Partii Socjalistycznej w latach 1924–1928, W. 1969; Wiech K., Polska Partia Socjalistyczna 1918–1921, W. 1978; Władze RP na obczyźnie podczas II wojny światowej, Praca zbiorowa, Red. Z. Błażyński, Londyn 1994; Żarnowski J., Polska Partia Socjalistyczna w latach 1935–1939, W. 1965; – Ciołkoszowa L., Spojrzenie wstecz, Paryż 1995; Komunikaty Informacyjne Komisariatu Rządu na m. st. Warszawę, W. 1992 I z. 2; Kot S., Listy z Rosji do Gen. Sikorskiego, Londyn 1955; My tu żyjemy jak w obozie warownym. Listy PPS-WRN Warszawa–Londyn 1940–1945, Londyn 1992; Pragier A., Czas przeszły dokonany, Londyn 1966; Sprawozdania Dyrekcji Gimnazjum w Buczaczu za l. 1905–10, Buczacz 1905–10; Sprawozdanie Dyrekcji Gimnazjum im. Króla Władysława Jagiełły w Drohobyczu za r. szk. 1928/29 z uwzględnieniem dziesięciolecia 1918–1928, Drohobycz 1929 s. 63; Swianiewicz S., W cieniu Katynia, W. 1990; – Wspomnienia pośmiertne i nekrologi: „Dzien. Pol. i Dzien. Żołnierza” 1949 nr 175, 177, 183; – „Informacje Prasowe” 1936 nr 3, 4, 7; „Ilustr. Kur. Codz.” 1936 nr 108; „Robotnik” 1924 nr 2, 5, 1928 nr 142, 358, 1929 nr 55, 1935 nr 231, 1936 nr 6, 1937 nr 128; „Z pola walki” 1958 nr 1 s. 186, 1962 nr 4 s. 200, 1963 nr 4 s. 302–5, 1969 nr 3 s. 67, 136, nr 4 s. 151–5, 1974 nr 3 s. 147, 1983 nr 2 s. 127, 130–31, 137; – „Dzien. Lud.” 1929 nr 222 (nekrolog brata, Stanisława); – AAN: Arch. PPS 305/VI–2 podt. 5, 305/VI–3 podt. 3, 305/VI–54 k. 52, MSW 852 s. 33 (odpis aktu zgonu brata, Stanisława – tu: Skuluk); Kopia autobiografii S-a z zespołu akt Rady Narodowej RP w Londynie (w posiadaniu Andrzeja K. Kunerta z W.); – Informacje Jacka Kotowicza z W.

Alicja Pacholczykowa