Siwiński Edward, pseud. i krypt.: Jan Sceptyk, Ed. S., E.S., S. (1831–1897), dziennikarz, pedagog, krytyk literacki, członek Rządu Narodowego w r. 1863. Ur. 16 II w Warszawie, był synem zapewne Tomasza (zm. 1845), krawca.
Naukę rozpoczął S. w gimnazjum filologicznym, a gdy w tego typu zakładach warszawskich zniesiono w r. 1846 klasy wyższe, przeniósł się do Suwałk i tam zakończył edukację w r. 1848. Powrócił potem do Warszawy i podjął pracę w Komisji Skarbu jako aplikant, rychło jednak, po złożeniu odpowiedniego egzaminu, został nauczycielem języka polskiego w szkole powiatowej realnej na Lesznie.
S. uczył też w szkołach prywatnych. Równocześnie rozpoczął współpracę z prasą, głównie z „Gazetą Warszawską”, w której drukował artykuły krytyczne z zakresu literatury polskiej (np. o „Poezjach” E. Wasilewskiego, 1859 nr 78) oraz recenzje przekładów z literatury francuskiej; pisał też do „Tygodnika Ilustrowanego” i „Przyjaciela Dzieci”. Publikacjami tymi zwrócił na siebie uwagę Józefa Korzeniowskiego, który polecił go Aleksandrowi Wielopolskiemu na wykładowcę języka i literatury polskiej, rosyjskiej oraz innych słowiańskich na Kursach Przygotowawczych do Szkoły Głównej. S. rozpoczął te wykłady 26 X 1861 i prowadził je do 6 VIII 1862; pewne o nich pojęcie daje ogłoszona przezeń w r. 1863 Lekcja wstępna literatury polskiej oraz literatury rosyjskiej, ze względem na słowiańską, miana […] w Kursach Przygotowawczych do Szkoły Głównej w Warszawie (W.).
Choć, jak pisze Józef Kajetan Janowski, «więcej konserwatywny, a w głębi duszy przechylający się do polityki margrabiego» A. Wielopolskiego, włączył się S. w działalność konspiracyjną i zbliżył do Agatona Gillera. W kwietniu 1863 wszedł w skład Komitetu Centralnego, a następnie, jako przedstawiciel «białych», od kwietnia do maja był członkiem Rządu Narodowego (RN), tzw. Gillerowskiego.
Posiedzenia RN odbywały się często w mieszkaniu S-ego przy ul. Wiejskiej. Z początkiem maja został dyrektorem utworzonego wówczas Wydz. Prasy. Przejął wydawane od 10 II 1863 przez Gillera pismo „Wiadomości z Pola Bitwy”, które jako organ Wydz. Prasy ukazywało się do 22 VII t. r. Wg opinii współczesnych nie miał S. «wyższych zdolności, leniwy, dużo mówi, nic nigdy nie robi» (A. Pieńkowski), «o zagadnieniach politycznych, ekonomicznych miał bardzo słabe i niewyrobione pojęcia […] był dyletantem zupełnym» (J. K. Janowski), a przeszkadzała mu zwłaszcza «miękka, wrażliwa, prawie kobieca natura» (W. Przyborowski) oraz namiętność do gry w szachy. Brak energii i przedsiębiorczości spowodował, że usunięto go ze stanowiska w Wydz. Prasy; w lipcu został referentem w Dep. Prasy. Zainicjował i redagował tajny oficjalny organ RN – „Niepodległość. Dziennik polityczny, ekonomiczny i naukowy” (nr 1 wyszedł 14 VII 1863, S. był autorem artykułu wstępnego). S. zamieszczał tu informacje o walkach na podstawie korespondencji dostarczanych przez terenowe komórki powstańcze. Wciągnął do „Niepodległości” swego ucznia z Kursów Przygotowawczych – Aleksandra Kraushara. W maju układał odezwy władz powstańczych do społeczeństwa polskiego. Rządowi Gillera przypisywano hamowanie działań militarnych i podejrzewano nawet Karola Ruprechta i S-ego o kontaktowanie się z Wielopolskim i dążenie do zakończenia powstania. W związku z atakami pism na RN opracował S. projekt ustawy prasowej, której jednak RN nie zdecydował się ogłosić, mimo iż została uchwalona.
Zmuszony do ucieczki z Warszawy w sierpniu 1863, osiadł S. początkowo w Lipsku, gdzie wraz z Gillerem i Józefem Ignacym Kraszewskim założył i współredagował pismo „Ojczyzna. Dziennik polityczny, literacki i naukowy” (od 1 V 1864), które w sierpniu t. r. zostało zamknięte przez rząd saski i przeniesione przez Gillera do szwajcarskiego Bendlikonu (ukazywało się do 1 X 1865). S. odszedł z redakcji w sierpniu 1864, przeniósł się do Paryża, gdzie w r. 1865 wstąpił do związanego z Hotelem Lambert Tow. Historyczno-Literackiego; należał także do powstałego w styczniu t. r. Koła Słowiańskiego, propagującego ideę łączności wszechsłowiańskiej. Wykładał w tzw. Wyższej Szkole Polskiej przy bulwarze Montparnasse, również związanej z Hotelem Lambert, a mającej na celu ułatwić młodzieży polskiej studia na wyższych uczelniach Francji, Belgii i Szwajcarii. Z Paryża nadsyłał korespondencje do lwowskiego pisma „Hasło” (1865). Należał do Zjednoczenia Emigracji Polskiej i w l. 1866–7 zamieszczał artykuły publicystyczne w wydawanym w Szwajcarii przez tę organizację piśmie „Niepodległość”, m. in. polemiczny artykuł Kilka slow o udziale generała Mierosławskiego w powstaniu 1863 roku (1867 nr 16, 18). Wraz z Władysławem Zamoyskim, Ruprechtem i Gillerem był współautorem listu wystosowanego w r. 1867 do Napoleona III i potępiającego zamach Antoniego Berezowskiego na cara Aleksandra II. S. był także korespondentem krakowskiego „Kraju”. Uczestniczył ponadto w pracach paryskiego Stowarzyszenia Pomocy Naukowej, wygłaszał prelekcje, m. in. odczyt o miejscu Jana Pawła Woronicza w literaturze doby rozbiorów, pozytywnie oceniony przez Gillera, a skrytykowany przez Janowskiego („Głos Wolny” 1869 nr 214). Stowarzyszenie to, planując na przełomie l. 1870 i 1871 specjalne wykłady dla młodzieży, zaproponowało S-ego na wykładowcę literatury polskiej; przeszkodził temu wybuch wojny z Prusami. W Paryżu przeżył S. oblężenie miasta przez Prusaków i okres Komuny – niechętny jej, dał przecież po latach sugestywny opis terroru wersalczyków we wspomnieniu Wybuch prochowni Grenelle („Kur. Warsz.” 1887 nr 35–40).
Pogłębiająca się choroba oczu doprowadziła ok. r. 1876 do zupełnej ślepoty S-ego. W r. 1878 usiłował mu pomóc poznany przed kilku laty Cyprian Norwid, wysuwając projekt zorganizowania odczytów na dochód S-ego. O utrzymanie domu troszczyła się żona S-ego, Wanda, która założyła w Paryżu pracownię sztucznych kwiatów. S. nie zaprzestał jednak twórczości pisarskiej. Nadsyłał kroniki paryskie do warszawskiego „Przeglądu Tygodniowego”, w r. 1878 był współinicjatorem wydawania w Paryżu czasopisma „Listy Polskie”, a potem jego współpracownikiem pod pseud. Jan Sceptyk (m. in. Trzy polityki nasze sprzed roku 1863, 1878 nr 2–4). W domu Siwińskich bywało wielu wybitnych przedstawicieli emigracji (Ludwik Nabielak, Józef Rustejko, Józef Tokarzewicz, Walery Wróblewski i in.), oraz artystów (m. in. Józef Chełmoński, Cyprian Godebski, Norwid, Henryk Sienkiewicz, Antoni Sygietyński, Władysław Żeleński).
W r. 1884 uzyskał S. pozwolenie władz rosyjskich na powrót do kraju i osiadł, wraz z żoną, w Warszawie. Nawiązał liczne stosunki towarzyskie z miejscową inteligencją; u Siwińskich bywali m. in.: Wojciech Gerson, Wincenty Korotyński, Kraushar, Stosław Laguna, Adam Pług, Tokarzewicz. Mimo kalectwa dawał lekcje i pracował literacko, korzystając z pomocy lektorek. Artykuły publicystyczne i recenzje ogłaszał w prasie warszawskiej: w „Głosie” (m. in. omówienie „Potopu” Sienkiewicza, 1887 nr 1), „Kurierze Codziennym”, „Przeglądzie Pedagogicznym”, „Przeglądzie Tygodniowym” (m. in. omówienie „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej, 1888 nr 27–9) oraz w „Tygodniku Ilustrowanym”. Jako prelegent propagował działalność warszawskiego Tow. Opieki nad Zwierzętami. Planował pisanie pamiętników, ogłosił jednak tylko Garść wspomnień („Gaz. Warsz.” 1897 nr 47–53) o emigrantach poznanych w Paryżu (Norwid, Leonard Rettel i Stanisław Kątski) oraz Wspomnienie o Józefie Korzeniowskim (tamże 1897 nr 75). Publikował też wiersze liryczne i satyryczne oraz fragmenty dramatyczne (m. in. w „Echu Muzycz., Teatr. i Artyst.”, „Przegl. Tygodniowym”). Zmarł 1 IV 1897 w Warszawie, został pochowany na cmentarzu Powązkowskim.
Po śmierci S-ego wydano tomik jego Poezji (W. 1898) z portretem rysowanym przez Wojciecha Gersona. W Bibliotece Teatru Narodowego w Warszawie zachował się rękopis jego dramatu w 3 aktach Helena z r. 1858.
S. był żonaty (ślub przed r. 1863) z Wandą Filomeną z Szałackich (1833–1913), nauczycielką; małżeństwo było prawdopodobnie bezdzietne.
Karykatura S-ego rys. przez C. Norwida ok. 1880, reprod. w: Norwid C., Pisma wszystkie, W. 1976 XI; – Estreicher w. XIX, IV, VII, Lata 1881–1900 IV; Estreicher w. XIX, Wyd. 2, VIII (Gazeta Warszawska); Bibliogr. dramatu pol., II; Bibliogr. Warszawy. Wydawn. ciągłe 1795–1863, W. 1992 (tu też o ojcu, Tomaszu Siwińskim); Głos 1886–1899. Bibliografia zawartości, Wr. 1955; Kozłowski, Bibliogr. powstania; Polskie czasopisma religijno-społeczne w XIX wieku, W. 1988; Słownik pseudonimów pisarzy polskich XV w.–1970, Wr. 1994–6 I, III–IV; Biernatowie A. i B., Cmentarz Powązkowski w Warszawie, W. 1980 I; Szenic S., Cmentarz Powązkowski 1891–1918, W. 1983; – Borejsza J. W., Emigracja polska po powstaniu styczniowym, W. 1966; Florkowska-Francić H., Emigracyjna działalność Agatona Gillera po powstaniu styczniowym, Wr. 1985; Kieniewicz S., Powstanie styczniowe, W. 1972; Kraków w powstaniu styczniowym, Kr. 1968; Lechicki C., Krakowski „Kraj” (1869–1874), Wr. 1975; Ramotowska F., Rząd Narodowy Polski w latach 1863–1864, W. 1978; Wolski W., Wzloty na Parnas, S. 1, W. 1901 s. 24–35; Żabicki Z., Z problemów ideologii i estetyki pozytywizmu, W. 1964; Żychowski M., Ludwik Mierosławski, W. 1963; – [Bałaszewicz J.A.] Potocki A., Raporty szpiega, Wr. 1973 II; Dok. Rządu Narod. (fot.); Giller A., Historia powstania, II 48; Goszczyński S., Dziennik Sprawy Bożej, W. 1984 II; Hertz, Zbiór poetów pol., Ks. 3, 6; Janowski J. K., Pamiętniki o powstaniu styczniowym, Lw. 1923 I 363–4; Kraushar A., Obrazki i wizerunki historyczne, W. 1906 s. 396–400 (fot.); tenże, Kartki z pamiętnika Alkara, Kr. 1910 I 69, 71, 75, 96; Kurier warszawski. Książka jubileuszowa, W. 1896; Norwid C., Pisma wszystkie, Wyd. J. Gomulicki, W. 1971–6 III, VI–VII, IX–XI; Pamiętniki o Komunie Paryskiej, W. 1971; Pieńkowski A., Notatki o powstaniu 1863 roku, w: Spiskowcy i partyzanci 1863 roku, W. 1967; Prasa tajna; Prendowska J., Moje wspomnienia, Kr. 1962; Prus B., Kroniki, W. 1961 XI–XII, XIV (dot. żony S-ego); Przyborowski W., Dzieje 1863 roku, Kr. 1899 II 436 i n., 495; Rocznik urzędowy obejmujący spis naczelnych władz cesarstwa z l. 1855–1860; Szkoła Gł. Warsz. Mater., I; Zbiór zeznań; Zeznania śledcze o powstaniu; – Ruch. Kalendarz encyklopedyczny na r. 1889, W. 1889; Wspomnienia i nekrologi z r. 1897: „Kraj. Dział Liter.-Artyst.” po s. 150 (J. Tokarzewicz, fot.), „Przegl. Pedagog.” nr 10 s. 175–6 (H. Wernic), „Tyg. Ilustr.” nr 15 s. 293 (A. Kraushar, fot.); – Nekrologi z r. 1913 dot. żony S-ego: „Kur. Warsz.” nr 320, 322 (M. Fedorowski), „Tyg. Ilustr.” nr 48 s. 953 (fot.); – B. Jag.: rkp. 6478, 6532, 7885; B. Narod.: rkp. 2674, 6543, 7019; IBL PAN: Kartoteka bibliograficzna (A. Bara).
Rościsław Skręt