Brandt Henryk (1789–1868), generał pruski. Syn drobnego urzędnika Niemca, ur. w Łąkach (bydgoskie). Oddany do szkół do Królewca, studjował tam na drugim roku prawa w chwili bitwy pod Jeną. Na ochotnika zaciągnął się do wojska pruskiego, ale pułk jego nie doszedł na plac boju. Pokój w Tylży uczynił go poddanym Ks. Warszawskiego; B. opuścił służbę pruską, a w kwietniu 1808 wstąpił jako podporucznik do polskiej legji nadwiślańskiej. Pociągnął go zapał do wojaczki, entuzjazm dla Napoleona, chęć wspomożenia rodziny. Pod Chłopickim w 2. p. nadwiślańskim w korpusie Sucheta odbył kampanje hiszpańskie 1808–11 (Tudela, Saragossa, Tortoza, Walencja). Trzykrotnie ranny, zdobył w r. 1810 krzyże: Virtuti militari i Legji. Kampanję 1812 r. odbył w dywizji Claparède’a, mianowany kapitanem pod Smoleńskiem, ciężko ranny pod Tarutinem. Wiosną 1813 r. powrócił do służby, ale ranny pod Lipskiem i wzięty do niewoli, odesłany został do domu. W r. 1815 wszedł do 7. p. p. Król. Polskiego, ale niebawem, wobec przyłączenia Poznańskiego do Prus, postanowił wrócić do służby pruskiej. Dymisję polską »spowodu słabości zdrowia« uzyskał 14 II 1816. Dalszych dziesięć lat spędził w garnizonie na Śląsku. Od r. 1823 pisał rozprawy fachowe, które zwróciły nań uwagę władz. W r. 1828 powołany do Berlina na profesora szkoły wojennej, robił odtąd szybką karjerę. Z licznych dzieł jego z dziedziny taktyki i historji wojen Taktik der 3 Waffen (1833) doczekała się szeregu wydań i przekładów. Znajomość stosunków polskich stykała nieraz B-a z dawnymi towarzyszami broni. W marcu 1831 r. został przydzielony do sztabu dowodzącego w Poznaniu feldm. Gneisenau’a i wysłany przez tegoż z misją do Dybicza. Po upadku Warszawy delegowany do Brodnicy, asystował kapitulacji polskiej, zajmował się rozlokowaniem wychodźców i przeciwdziałał ich zamiarom emigracyjnym. W r. 1848, już jako pułkownik, przeniesiony do Poznania, objął stanowisko na 2 dni przed wybuchem 20. marca. Wysłany 22 po instrukcje do Berlina, wrócił z niewykonalnym już rozkazem stłumienia powstania. Obserwował pilnie ruch polski, utrzymując żywe stosunki ze szlachtą poznańską i Mierosławskim. Brał udział w wyprawie 10 IV na Środę; dowodził potem kolumną w Śremie i na jej czele 29 IV rozproszył znacznie słabszy obóz powstańców w Książu, a jego żołnierze dopuścili się przytem licznych gwałtów. Nie zdążył naczas na bitwę pod Miłosławiem, mimo to wyniósł z kampanji szarżę generalską. Posłował później kilkakrotnie na sejm pruski. W l. 1853–7 dowodził dywizją w Poznaniu; w r. 1857 przeszedł w stan spoczynku jako generał piechoty; zmarł w Berlinie. Związany z Polską przypadkowo i czasowo przynależnością państwową, po niemiecku i protestancku wychowany, był jako legjonista nadwiślański na drodze do spolszczenia się, z chwilą jednak powrotu jego stron rodzinnych pod Prusaka powrót jego do armji pruskiej był naturalny. Wojsku polskiemu zawdzięczał wiele, serdecznie też i z wielkim szacunkiem wspominał dawnych swych dowódców i towarzyszy broni. Dla Chłopickiego miał kult głęboki. Utrzymywał stosunki z Prądzyńskim, Skórzewskim i i. Polaków zwalczał potem z obowiązku i bez nienawiści. Odważny, czynny, łatwy w obejściu, w potrzebie dyplomata, budził powszechny szacunek. Pamiętniki jego (1808–12, 1828–33, 1848), pisane z niepospolitym talentem literackim, mają dużą wartość źródłową i świadczą o dużej inteligencji i kulturze duchowej autora.

Allg. D. Biographie (tamże wykaz dzieł B-a); Aus dem Leben des Gen. v. Brandt, 3 tomy, Berlin 1870–82 (tom I w tłum. pol., 1904, przedm. Askenazego); stany służby w Arch. Akt Dawnych.

Stefan Kieniewicz