Szostak Gąsienica Jan (1895–1943), malarz, rzeźbiarz.
Ur. 16 VI w Zakopanem, był jedynym synem Jana i Anny z Gąsieniców Giewontów-Bednarzów.
Przed wybuchem pierwszej wojny światowej uczył się S.-G. przez trzy i pół roku w gimnazjum w Nowym Targu. W czasie wojny służył w armii austro-węgierskiej. Odbył następnie dwumiesięczną praktykę u krakowskiego malarza Jana Bukowskiego, pracując najprawdopodobniej przy dekoracji kościołów. W l. 1921–4 był hospitantem w Szkole Przemysłu Drzewnego w Zakopanem, kształcąc się w oddziale rzeźby figuralnej w zakresie rysunku i modelowania pod kierunkiem Stanisława Barabasza, Stanisława Gałka, Stanisława Wójcika i Jana Zapotocznego. Za projekt fryzu figuralnego, przeznaczonego do odlewu w gipsie, zdobył pierwszą nagrodę; otrzymał także pochwały, m.in. za Zwiastowanie Marii Pannie, wykonane w glinie. Poświęcił się jednak przede wszystkim malarstwu; w tym okresie powstała alegoryczna kompozycja przedstawiająca Tadeusza Kościuszkę, Józefa Hallera i Józefa Piłsudskiego jako Trzech Króli. Dzięki inspiracji i wskazówkom Konstantego Kietlicz-Rayskiego zaczął malować na szkle obrazy o tematyce zbójnickiej i religijnej. Taniec zbójnicki z r. 1922 uważany za jego pierwsze dzieło tego gatunku, pokazany został t.r. w Zakopanem na wystawie Tow. Sztuka Podhalańska (obecnie w Muz. Tatrzańskim tamże). Na ekspozycjach Towarzystwa wystawił S.-G. w r. 1924 m.in. obraz na szkle Kobziarz. Dzięki stypendium TZSP wyjechał do Paryża, gdzie studiował u Claudio Castelucho w Académie de la Grande Chaumière. Nie przyjął propozycji pracy w charakterze wykładowcy w szkole sztuk zdobniczych w Paryżu. Zamieszkał w Zakopanem i urządził pracownię w domu rodzinnym przy ul. Kościeliskiej 29. Został członkiem założonego w r. 1926 Podhalańskiego Związku Zawodowego Polskich Plastyków; przez pewien czas był jego sekretarzem.
Oprócz malarstwa na szkle uprawiał S.-G. malarstwo olejne i akwarelowe; stosował paletę o stonowanych barwach. Podejmował tematy rodzajowe, malując często sceny na tle pejzażu podhalańskiego, tworzył kompozycje historyczne (m.in. cykl Powstanie Chochołowskie) i portrety. Inspirował się literaturą, m.in. „Legendą Tatr” Kazimierza Tetmajera, a w l. 1926–7 wykonał dekoracje do „Betlejem polskiego” Lucjana Rydla, wystawianego w Zakopanem przez Związek Górali. Od r. 1926 eksponował corocznie w Zakopanem; w r. 1927 pokazał m.in. Tryptyk (na szkle), w r. 1928 Matkę Boską Góralską i tryptyk Muzy Janosikowe (oba na szkle), w l. 1929 i 1930 Odpust w Zakopanem, W odwiedziny, Ku chałupie i tryptyk Z panną młodą jadą (wszystkie akwarelowe), a w r. 1931 tryptyk Wesele podhalańskie (akwarela) i Niepokalaną (na szkle). Swe prace pokazywał również w Warszawie w TZSP: w r. 1926 obrazki Pytace i Orszak weselny, w r. 1929 Matkę Boską i Taniec góralski, w r. 1931 Trójcę Świętą (zdobyła wyróżnienie), w r. 1933 Motyw góralski i w r. 1935 Matkę Boską z Dzieciątkiem; w r. 1930 uczestniczył tam w pierwszej wystawie IPS. W r. 1932 brał udział w Salonie Jesiennym w Poznaniu oraz wystawie sztuki polskiej w Ostrawie. Za pracę Popas nocą otrzymał w r. 1933 doroczną nagrodę plastyczną burmistrza Zakopanego. T.r. uczestniczył w Zakopanem w jubileuszowej wystawie z okazji sześćdziesięciolecia Tow. Tatrzańskiego. Był autorem ilustracji do powieści dla młodzieży „Tajemnica Tatr” Jadwigi Roguskiej-Cybuskiej (P. 1933). Wykonał w r. 1934 polichromię kościoła p. wezw. św. Barbary w Krystynowie (obecnie w granicach Trzebini). W l. trzydziestych malował wielkoformatowe olejne panoramy, inspirowane m.in. motywami z „Halki” Stanisława Moniuszki i „Harnasiów” Karola Szymanowskiego (ta ostatnia eksponowana jest stale w kinie Giewont w Zakopanem). Swe dokonania prezentował w r. 1936 na wystawach zbiorowych w Paryżu i Lipsku. Z plastykami zakopiańskimi wystawiał w r. 1938 na ekspozycjach w Katowicach, Łodzi, Poznaniu i Wilnie, natomiast samodzielnie w TPSP we Lwowie. W Zakopanem w r. 1937 pokazał obrazy o treści patriotycznej z cyklu Powstanie chochołowskie, pejzaż Po burzy oraz Wesele góralskie, a w r.n. Juhasa; po raz ostatni wystawiał tam w lutym 1939 na ekspozycji „Góry polskie” (obrazy olejne Na hali i Rok 1846), urządzonej przez Komitet Organizacyjny Międzynarodowej Federacji Narciarskiej. S. był radnym miejskim, w r. 1937 działał w komisji kultury i sztuki w Zakopanem.
W czasie okupacji niemieckiej, prawdopodobnie pod wpływem żony, przyjął S.-G. «narodowość góralską» (Goralenvolk). Wg relacji Juliusza Zborowskiego namalował obraz przedstawiający górala witającego wkraczające wojsko niemieckie i wskazującego mu drogę. Został członkiem zakopiańskiej delegatury utworzonego w lutym 1942 Komitetu Góralskiego (Goralisches Komitee). W Berufsfachschule für Goralische Volkskunst, powstałej w miejsce Szkoły Przemysłu Drzewnego, był nauczycielem rysunku. Władze okupacyjne udostępniły mu na pracownię zakopiańską synagogę, gdzie mógł malować obrazy dużych formatów. Zmarł nagle 16 V 1943 w Zakopanem, został pochowany na Nowym Cmentarzu (z czasem rodzina umieściła tablicę poświęconą S-owi-G-y na cmentarzu na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem).
W małżeństwie z Joanną z Szulców, pochodzącą z rodziny niemieckich fabrykantów z Łodzi, miał S.-G. córkę Krystynę, zamężną Rajca (ur. 1925), poetkę.
Po drugiej wojnie światowej twórczość S-a-G-y nie była szerzej prezentowana ani opisywana. Wystawy indywidualne urządzono w Zakopanem w r. 1990 w Muz. Tatrzańskim oraz w r. 2010 w Miejskiej Galerii Sztuki. Obrazy na szkle o tematyce religijnej eksponowano w Zakopanem w r. 2005 na wystawie „Złota Legenda”.
Prace S-a-G-y znajdują się w Muz. Tatrzańskim, kościołach Najświętszej Rodziny i NMP Nieustającej Pomocy w Zakopanem, Muz. Narodowym w Poznaniu oraz licznych zbiorach prywatnych, w tym w posiadaniu rodziny.
Enc. tatrzańska (1995); Olszewicz, Lista strat kultury pol.; Pinkwart M., Zdebski J., Nowy cmentarz w Zakopanem, przewodnik biograficzny, W.–Kr. 1988 s. 53; – Katalog wystawy obrazów „Góry Polskie”, Zakopane 1939; Katalog zbiorów TZSP w Warszawie, W. 1933 s. 27; – Antoł J., Losy i pamięć w 25. rocznicę śmierci Jana Gąsienicy Szostaka, „Wieści” 1968 nr 15; Długołęcka-Pinkwart L., Pinkwart M., Zakopane od A do Z, W. 1994 s. 95; ciż, Zakopane. Przewodnik historyczny, W. 1988 s. 59, 387; Hoesick F., Tatry i Zakopane. Przeszłość i teraźniejszość, Kr. 1931 cz. 4 s. 609; Kisielewski W., Z wystawy Związku Artystów Plastyków w Zakopanem, „Echo Zdrojowe” R. 9: 1934 nr 12 s. 11; Kling T., Ilustrowany przewodnik po Zakopanem, Zakopane 1934 s. 30; Kłoniecki E., Sztuka podhalańska. Jan Gąsienica Szostak, „Dziś i jutro” 1932/3 nr 9; Kruszyński T., Z objawów najnowszej sztuki. Jan Gąsienica Szostak i jego góralskie malowidła na szkle, „Czas” 1930 nr 221; Kwaśniewski K., Plastyka w Zakopanem II, „Tyg. Zakopiański” 1928 nr 5; Leśnodorski Z., Literatura i sztuka u stóp Giewontu, „Czas” 1936 nr 205; Majkowski H., O sztuce plastycznej w Poznaniu, „Kron. M. Poznania” 1938 nr 2 s. 218; Malicki T., Dwudziestolecie Związku Artystów Plastyków, „Zakopane i Tatry” 1931 nr 4; Małczyński M., Z teki sylwetek malarzy. Jan Gąsienica Szostak, „Rodzina Pol.” 1933 nr 5 s. 144–5; Nasz kościół – nasza Parafia. Trzebinia Wodna – Krystynów. Historia kościoła i parafii 1892–2009. 60 lat Parafii św. Barbary w Trzebini, Trzebinia 2009; Opolczyk J. H., Wielcy i nieznani, „Dziś i jutro” 1932/3 nr 9; Podgórski W., Rewia polskiej sztuki regionalnej, „Orędownik” 1938 nr 162; Pol. życie artyst. w l. 1915–39; Pomian-Kruszyński T., Nieco o dzisiejszym Zakopanem, „Czas” 1939 nr 15; Rayski-Kietlicz K., Sztuka góralska na Podhalu, L. 1928 s. 3–4, 48–50; Swieykowski, Pam. Tow. Przyj. Sztuk Pięknych; Szatkowski W., Goralenvolk. Historia zdrady, Zakopane 2012; Trzebinia. Zarys dziejów miasta i regionu, Red. F. Kiryk, Kr. 1994 s. 669–70; Woźniakowski J., Malarze w Zakopanem, „Twórczość” 1981 nr 10; Zakopane, czterysta lat dziejów, Red. R. Dutkowa, Kr. 1991 I–II; – Wiercińska, Katalog prac TZSP; – „Biul. Zw. Pol. Artystów Plastyków” 1970 nr specjalny s. 40; „Czas” 1936 nr 186, 1937 nr 143; „Echo Podhalańskich Zdrojowisk” R. 7: 1931 nr 12 s. 23–4; „Sztuki Piękne” 1929 s. 192, 1930 s. 371, 1931 s. 39, 207, 1932 s. 37, 252, 1933 s. 40, 240, 278, 338, 1934 s. 119, 277; „Tyg. Ilustr.” 1935 nr 29 s. 578; – Muz. Tatrzańskie w Zakopanem: sygn. Zb.–Biogr. Su–Ż, teczka 5/7–33, 34, 35 k. 220 (Zborowski J., Materiały do biografii, mszp.); – Informacje Zofii Fedorowiczowej, Krystyny Głogowskiej, Henryka Josta i Krystyny Rajcy z Zakopanego.
Jan Skłodowski