Rawicz (właściwie Rabinowicz) Jerzy, pseud. i krypt.: Marian Warszałłowicz, Joter, JR (1914–1980), dziennikarz, pisarz. Ur. 29 VI w Łodzi, był synem Pawła Rabinowicza, majstra włókienniczego, i Soni z Lipskich.
W r. 1932 R. ukończył gimnazjum niemieckie w Łodzi, w l. 1933–9 studiował na Uniw. Warsz. zrazu prawo, później polonistykę. Od ok. r. 1935 współpracował z prasą socjalistyczną (m. in. z „Robotnikiem”, „Młodzi idą”, „Dziennikiem Ludowym”, „Łodzianinem”). W latach 1936–7 był redaktorem w jednolitofrontowym „Dzienniku Popularnym”. W r. 1936 został członkiem Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS). Ogłosił tomik poetycki Co pieśń może (W. 1937, Wyd. „Robotnika”, sygn. Jur Rawicz) oraz wspólnie z Witoldem Millerem (pseud. Andrzej Brózda) powieść Tutaj spać nie wolno (W. 1939, Wyd. F. Hoesicka), silnie nasycone radykalnymi akcentami społecznymi. Od jesieni 1939 R. przebywał w Białymstoku, zatrudniony w szkole jako nauczyciel języka polskiego, współpracował z redakcją „Sztandaru Wolności”. Wraz z kilkoma innymi pisarzami polskimi został w r. 1940 przyjęty do Związku Pisarzy Radzieckich. Po rozpoczęciu wojny niemiecko-radzieckiej ukrywał się na Polesiu, w początkach r. 1942 został aresztowany przez Niemców i zesłany do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, gdzie brał udział w działalności konspiracyjnej. Po ewakuacji Oświęcimia więziony był kolejno w Mauthausen, Amstetten i Ebensee.
W maju 1945 R. wrócił do kraju i wznowił pracę dziennikarską oraz (w małym zakresie) polityczną (był m. in. członkiem Komitetu Wojewódzkiego PPS w Białymstoku). Pracował początkowo w redakcji białostockiego pisma „Jedność Narodowa”, a następnie w Warszawie kolejno w redakcjach pism: „Polska Zbrojna”, „Robotnik”, „Trybuna Ludu” (do r. 1957), „Za Wolność i Lud”, „Prawo i Życie”, „Wychowanie”. W l. 1948–57 był sekretarzem i przewodniczącym Klubu Sprawozdawców Parlamentarnych. W r. 1962 porzucił pracę redakcyjną. W l. 1962–5 był zatrudniony jako sekretarz Międzynarodowego Komitetu Oświęcimskiego. W r. 1965 przeszedł na emeryturę.
W pracy dziennikarskiej R. zajmował się głównie działalnością Sejmu PRL, sprawami stosunków polsko-niemieckich, problematyką wewnątrzniemiecką oraz historią II Rzeczypospolitej. Obok artykułów napisał także broszury: Nauki września 1939 (W. 1951), Gdy Polską rządziła burżuazja (wspólnie z Karolem Małcużyńskim, W. 1952), Z niedawnej przeszłości (W. 1954). Ogłosił zbiór opowiadań oświęcimskich (Dno, W. 1958, 1960) oceniony raczej krytycznie przez recenzentów. Po przerwaniu pracy dziennikarskiej zajmował się głównie pisarstwem historycznym, w którym koncentrował się na omawianiu niejasnych lub mało znanych epizodów z okresu międzywojennego w tonie na poły sensacyjnym. Z cyklu tego pochodzi 6 książek, które cieszyły się na ogół powodzeniem wśród czytelników, choć przez historyków traktowane były z rezerwą: Generał Zagórski zaginął… (W. 1963), Doktor Łokietek i Tata Tasiemka (W. 1968), Kariera Szambelana (W. 1974; tłum. słowackie, Bratysława 1974) o Stefanie Ołpińskim, Do pierwszej krwi (W. 1974) o głośnych pojedynkach w Polsce międzywojennej, Diabeł przegrany (W. 1976) – o Wacławie Kostku-Biernackim, Pozostało do wyjaśnienia (W. 1979) – siedem szkiców historycznych z dwudziestolecia międzywojennego. Prace te, wszystkie napisane w tonie zdecydowanie krytycznym wobec życia politycznego II Rzeczypospolitej, z reguły oparte były na własnych poszukiwaniach archiwalnych i kwerendach prasowych. Ważnym ich wątkiem było ukazywanie procesu zbierania dokumentacji. Interesował się też nadal tematyką niemiecką i z tego zakresu opublikował obszerną broszurę Zbrodniarze Oświęcimia przed niemieckim sądem (W. 1964) oraz oparte na wspomnieniach komendanta obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu R. Hössa opracowanie Dzień powszedni ludobójcy (W. 1973). Z tematyką tą związana była – rozpoczęta w r. 1950 – działalność przekładowa (7 pozycji), głównie antyhitlerowskich pisarzy niemieckich, m. in. B. Apitza („Nadzy wśród wilków” W. 1960 i n.), H. Fallady („Każdy umiera w samotności”, W. 1950, 1956), H. Marchwitza oraz prace redakcyjne w zbiorowych publikacjach dotyczących Oświęcimia. Zmarł 9 III 1980 w Warszawie, pochowany został na cmentarzu Komunalnym na Powązkach. Był odznaczony m. in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
R. był trzykrotnie żonaty: pierwsza żona (nieznanego imienia i nazwiska ) zginęła wraz z całą rodziną w getcie białostockim. Po raz drugi R. ożenił się z Ireną z Hukowskich, a po raz trzeci z Marią z domu Molek; z drugiego małżeństwa miał syna Marcina (ur. 1948), z trzeciego córkę Magdalenę (ur. 1967).
Koprowski J., Pożegnanie przyjaciela, „Literatura” 1980 nr 12; – „Roczn. Liter.” 1980 s. 746–7; „Tryb. Ludu” 1980 nr 63; „Życie Warszawy” 1980 nr 61–4; – Arch. Stowarzyszenia Dziennikarzy PRL; Arch. Związku Literatów Pol.
Andrzej Paczkowski