Pakulski Józef (1900–1975), grafik, pedagog w warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Ur. 18 IX w Kijowie, był synem Antoniego, nauczyciela, i Marii z Chrzanowskich. W l. 1912–18 uczęszczał do szkoły realnej, kształcąc się równocześnie w kijowskiej szkole artystycznej. W r. 1923 przybył do Polski i zapisał się do Miejskiej Szkoły Sztuk Zdobniczych i Malarstwa (MSSZiM) przy ul. Wierzbowej 11 w Warszawie. Pracował pod kierunkiem Władysława Skoczylasa, Miłosza Kotarbińskiego i wieloletniego dyrektora tej szkoły Jana Szczepkowskiego. Po odbyciu w r. 1928 rocznej służby wojskowej rozpoczął studia w Akademii Sztuk Pięknych (ASP) w Warszawie. Studiował grafikę użytkową u Edmunda Bartłomiejczyka oraz grafikę artystyczną u Władysława Skoczylasa. Malarskie i rysunkowe zajęcia kontynuował w pracowni Felicjana Kowarskiego, którego osobowość artystyczna najsilniej zaważyła na jego dalszej twórczości. Wspominał po latach, że praca u Kowarskiego pozwoliła mu wyzwolić się stopniowo ze schematów sztuki dekoracyjnej ówczesnej ASP. W r. 1934 P. uzyskał absolutorium z grafiki użytkowej i artystycznej. Pracę pedagogiczną rozpoczął w r. 1930 w charakterze wykładowcy na Niedzielnym Kursie Rysunku i Malarstwa przy MSSZiM przy ul. Myśliwieckiej 18. Od r. szk. 1934/5 do wybuchu wojny był asystentem Wacława Radwana w pracowni graficznej tejże szkoły.
Samodzielną działalność artystyczną rozpoczął P. jako grafik użytkowy. W l. 1933–8 dekorował Aeroklub Rzeczypospolitej Polskiej oraz Lotnisko Mokotowskie w Warszawie na doroczne Międzynarodowe Zawody Balonów Wolnych Gordon Benetta i Międzynarodowe Zawody Lotnicze (Challenge). W r. 1936 P. dekorował witryny „Wiadomości Literackich” (papieroplastyka) i wykonywał dekoracje okolicznościowe na terenie Warszawy. Brał też udział w konkursach z zakresu grafiki użytkowej, uzyskując w r. 1937 pierwszą nagrodę w konkursie na opakowanie, zorganizowanym przez Polski Monopol Zapałczany. Był członkiem powstałego w r. 1937 Bloku Związku Zawodowego Artystów Plastyków. P. miał nadto w swym dorobku kompozycje malowane temperą, akwarele i szkice piórkiem, ale najbardziej ulubioną dziedzinę twórczości stanowiła od dawna litografia. Prace nad litografią rozpoczął P. w czasie studiów w Akademii i kontynuował do końca życia. Już w r. 1934 zademonstrował na wystawie malarstwa i grafiki w warszawskim Instytucie Propagandy Sztuki 2 barwne litografie, a w r. 1936 uzyskał w Poznaniu na Konkursie Myśliwskim nagrodę im. Czartoryskiego za tekę myśliwską litografii pt. Pan Tadeusz. W czasie wojny 1939–45 P. początkowo przebywał w Warszawie, a w r. 1941 wyjechał na wieś i trudnił się dorywczo pracą zarobkową. W r. 1946 powrócił do Warszawy i wznowił swe obowiązki w MSSZiM, przeorganizowanej na Wyższą Szkołę Sztuk Plastycznych im. C. Norwida. Prowadził wówczas w stopniu adiunkta, a następnie zastępcy profesora, samodzielne pracownie brył i płaszczyzn, przedmiot grafiki propagandowej oraz pracownie techniki litograficznej. Od r. 1950, po zespoleniu Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych im. C. Norwida z ASP, pracował na Krakowskim Przedmieściu 5, prowadząc jako zastępca profesora pracownie techniki litograficznej. W r. 1959 został docentem, a w r. 1963 objął kierownictwo katedry zespołowej technik graficznych ASP.
Twórczość P-ego z lat młodości i wieku dojrzałego miała charakter poprawnych w formie studiów graficznych z natury, najczęściej pejzażowych o nastroju sentymentalno-lirycznym. Początkowo ograniczał się do małych form, poszukiwał skrótu, syntezy, stosował formy zgeometryzowane, zestawienia kontrastujących pól czerni i bieli, nawiązywał też do ludowej stylizacji. Tematyka jego prac była przeważnie krajobrazowa, oparta o studia z natury, czasem baśniowa, ludowa o budowie dekoracyjnej. Pierwsze swoje litografie realizował opierając się o wakacyjne notatki krajobrazowe. Cechowała je forma uproszczona, często zgeometryzowana, zwarta i lakoniczna. Poza tematyką krajobrazową wykonał w owym czasie cykl portretów oraz autoportretów litograficznych. Zapowiedź nowych poszukiwań przyniosła Kompozycja I z r. 1959. Była to czarno-biała litografia, w której do głosu doszły próby rozwiązania form i linii przecinających się i zbiegających w przestrzeni. Kompozycja ta wyznaczyła ciąg dalszych litografii, jak Bema pamięci rapsod żałobny czy Wianki I. Prace te charakteryzowała dynamika gwałtownego ruchu i rozdrobnienia form, których rytmika przywracała jednak ład kompozycji. Nową fazę twórczości zasygnalizowała – jeszcze czarno-biała – kompozycja Indyki z r. 1960. Kompozycję tę rozwinął autor w litografii Kobiety i kwiaty, a później Łazienki I i II odbijane już w kilku wersjach kolorystycznych. W pracach P-ego, poczynając od Indyków, zaniknął element ruchu. Statycznie silnie zaakcentowane podziały pionowe i poziome podkreślał jeszcze rytmicznie i symetrycznie położony kolor. W swoich litografiach barwnych osiągnął P. rzadkie mistrzostwo. Jego doświadczenia nad litografią zmierzały do wyrwania jej z tradycyjnych metod i środków wyrazu. Nad każdym z podjętych tematów pracował długo, wielokrotnie powracał do tych samych motywów, próbując, czasem po kilku latach, nowego ich rozwiązania. W ten sposób powstawały kolejne warianty tych samych motywów, odbijane nadto w wielu wersjach kolorystycznych, z których każda prezentuje nowe, odmienne wartości. Najważniejszą pozostaje u niego barwa i ukształtowanie powierzchni. Barwy nakładane na siebie z kilku kolejnych płyt przenikają i prześwitują od spodu przygaszone lub rozświetlone. Zapoczątkowane w r. 1934 zainteresowania P-ego papieroplastyką trwały jeszcze w r. 1948, kiedy P. wykonał w tej technice poważniejsze kompozycje w Pawilonie Przemysłu na Wystawie Ziem Odzyskanych we Wrocławiu. Dekoracja ta wzbudziła wówczas zainteresowanie Ferdynanda Légera, uczestnika zorganizowanego we Wrocławiu Kongresu Pokoju. Za realizację tę uzyskał P. dyplom uznania. Należałoby jeszcze wspomnieć zrealizowane w r. 1947 panneau dekoracyjne w hotelu «Bristol» w Warszawie.
P. był jednym z twórców powstałej jesienią 1957 grupy «Kardasz». W r. 1958 (a także w l. 1966 i 1971) odbyła się jego indywidualna wystawa w Warszawie, zaś na XIV Ogólnopolskiej Wystawie Plastyki w Radomiu uzyskał wyróżnienie. W r. 1959 miał indywidualnąwystawę w Radomiu, a na Międzynarodowej Wystawie «Bałtyk w grafice» w Sopocie otrzymał III nagrodę. W r. 1951 (i w r. 1961) wystawiał na Międzynarodowym Biennale Grafiki w Lublanie, w l. 1960, 1962 na Biennale Grafiki «Bianco e Nero» w Lugano. W r. 1961 uzyskał wyróżnienie na Wystawie Grafiki Artystycznej «W XV-lecie PRL» w Warszawie. W r. 1962 miał dwie wystawy indywidualne w Wiedniu i wziął udział w III Biennale Grafiki w Tokio, a w r. 1963 wystawiał w Ringerberg i Hamm (Republika Federalna Niemiec). W r. 1964 wystawiał na III Międzynarodowym Triennale Grafiki Kolorowej w Grenchen, a na konkursie eliminacyjnym na Międzynarodowy Konkurs Graficzny «Przyjaźń między narodami» w Warszawie uzyskał 2 wyróżnienia Związku Polskich Artystów Plastyków (ZPAP). W r. 1965 na wystawie «Warszawa w sztuce» uzyskał nagrodę Min. Kultury i Sztuki, a także wyróżnienie na XX Jubileuszowej Wystawie Plastyki w Radomiu. W r. 1966 otrzymał srebrny medal na I Festiwalu Sztuk Pięknych w Warszawie (a w l. 1968 i 1970 wyróżnienia); miał indywidualne wystawy w Gdańsku, Białymstoku i Sopocie, wystawiał także na Międzynarodowym Salonie Jesiennym w Monachium. W Krakowie wystawiał na I, II, III Międzynarodowym Biennale Grafiki (1966, 1968, 1970). W r. 1967 wziął udział w Międzynarodowej Wystawie Grafiki «Intergraphik 1967» w Berlinie (Niemiecka Republika Demokratyczna), pokazanej w r. n. w Warszawie i Leningradzie. W r. 1968 wziął udział w I Międzynarodowym Biennale Grafiki we Florencji i w Międzynarodowym Salonie Sztuki w Juvisy sur Orge. W r. 1969 miał indywidualne wystawy w Toruniu i Bydgoszczy, zaś na IV Ogólnopolskiej Wystawie Grafiki w Warszawie otrzymał nagrodę Głównego Zarządu Politycznego WP, a także nagrodę Ministra Kultury i Sztuki I stopnia. W r. 1974 odbyła się indywidualna wystawa P-ego w Lublinie. Wystawiał też w Warszawie i w Gdańsku, na IV Ogólnopolskim Konkursie Grafiki Marynistycznej, gdzie uzyskał wyróżnienie.
P. należał do najbardziej cenionych grafików warszawskich. Osobiście był człowiekiem bardzo delikatnym, skromnym i nieśmiałym. Znakomity pedagog, potrafił wzbudzić w swych uczniach zapał do grafiki. Z jego pracowni wyszło też wielu wartościowych i wybitnych twórców. W maju 1968 została zorganizowana w Domu Plastyka w Warszawie wystawa litografii P-ego i jego uczniów: Jana Leśniaka, Janusza Przybylskiego, Władysława Winieckiego, Aleksandra Turka, Zlasa Carlosa i Tadeusza Łapińskiego, bardzo pozytywnie oceniona przez krytykę. Określono P-ego jako twórcę warszawskiej szkoły litografii. P. otrzymał też nagrodę miasta stołecznego Warszawy. P. zmarł 23 XII 1975 w Warszawie. Pochowany został na cmentarzu Ewangelicko-Reformowanym przy ul. Żytniej. Był odznaczony m. in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1970).
Żonaty (od 1 III 1932) z Julią z Baumów, P. potomstwa nie pozostawił.
Prace P-ego znajdują się w zbiorach Muzeów Narodowych w Warszawie, Krakowie, Poznaniu, Wrocławiu i Szczecinie, w Muzeach w Lublinie i Radomiu, Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku, Muzeum im. L. Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, Muzeum w Rzeszowie, Muzeum Mazowieckim w Płocku, Muzeum w Toruniu, Muzeum Historycznym m. st. Warszawy, Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, w Bibliotece Narodowej oraz w zbiorach Stołecznej Rady Narodowej w Warszawie, Gdańskiego Klubu Marynistycznego itp., a za granicą w zbiorach Albertiny w Wiedniu, Muzeum Boymans van Beuningen w Rotterdamie, Kupferstich-Kabinett der Staatlichen Kunstsammlungen w Dreźnie, Muzeum w Skopje.
Artyści plastycy okręgu warszawskiego ZPAP 1945–70; Katalog Wystawy Malarstwa i Grafiki J. P-ego, Galeria Biura Wystaw Artyst., Lublin, maj 1974; Pakulski J., Litografie, Centr. Biuro Wystaw Artyst. (Katalog wystawy), W. 1971; „Roczn. Centr. Biura Wystaw Artyst.” (W.) 1956, 1957, 1958, 1959–61, 1962, 1963–4, 1965–7; – Bołdok S., Litografie Józefa P-ego, „Przegl. Artyst.” 1971 nr 5 s. 45–7; Frieman I., Świat sztuki Józefa P-ego, „Projekt” 1966 nr 6 s. 37–9; Kowalska B., P-ego poemat dekoracyjny, „Przegl. Artyst.” 1967 nr 1 (35); Pol. życie artyst. w l. 1915–39; – Akad. Sztuk Pięknych w W.: Dział Nauczania (Księga protokołów z posiedzeń Rady Pedagogicznej MSSZiM w W. 1 VI 1923 – 15 VI 1931); Centr. Biuro Wystaw Artyst. w W.: Arch. Działu Redakcji; IS PAN: Materiały Słownika Artystów Polskich oraz Pracowni Sztuki Współczesnej; Związek Pol. Artystów Plastyków: Zarząd Gł., (Ankiety P-ego); – Materiały biograficzne udostępnione przez Julię Pakulską z Warszawy.
Maria Zakrzewska