Przewłocki (Watra Przewłocki) Józef Stanisław, krypt. J.W.P. (1887–1963), działacz polonijny w Ameryce, spółdzielczy w kraju, dziennikarz, literat. Ur. 18 X w Tuchowie w pow. tarnowskim, w rodzinie rzemieślniczej, był synem Władysława i Walerii z Frydmanów.
Do szkół uczęszczał P. prawdopodobnie w Tuchowie, Tarnowie i Krakowie. Ok. r. 1907 wyemigrował do Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. Związał się tam ze Związkiem Narodowym Polskim (ZNP). Ogłosił wiele wierszy podpisanych J. S. Przewłocki, w organie ZNP „Zgoda” (Chicago 1908 nr 22, 26, 27, 28, 30, 31). W r. 1910 przyjął z rąk bpa Franciszka Hodura święcenia kapłańskie w Polskim Narodowym Kościele Katolickim; wydaje się jednak, iż funkcji duchownych nie wykonywał. Ok. r. 1911 powrócił do Polski, gdzie redagował wydawany przez siebie „Dziennik Tarnowski” (1912), zamieszczając tam liczne swoje teksty. Opublikował też materiały o życiu Polonii amerykańskiej w „Echu Literacko-Artystycznym” (W. 1913 nr 7, 1914 nr 3) podpisane Józef Watra Przewłocki. Odtąd używał przeważnie tej wersji nazwiska. W r. 1913 wyjechał ponownie do Stanów Zjednoczonych, gdzie prawdopodobnie pracował w redakcji „Kuriera Polskiego” w Milwaukee, stan Wisconsin, a następnie w l. 1916–18 – w redakcji „Gwiazdy Polarnej” i „Rolnika” w Stevens Point, stan Wisconsin, a w l. 1918–19 – w redakcji „Nowin Polskich” w Milwaukee. Czynny był także w akcji rekrutacyjnej do późniejszej Armii Polskiej we Francji i innych działaniach na rzecz pomocy Polsce. Ogłosił obszerną popularną Historyę Polski ilustrowaną (Stevens Point 1918), w której uwzględniał dzieje Polonii w Stanach Zjednoczonych, wykorzystując ówczesny dorobek historiografii polonijnej; fragment dotyczący Polonii w okresie pierwszej wojny światowej ujawnia sympatię P-ego dla mniejszościowego w tamtym środowisku nurtu związanego z ideologią Józefa Piłsudskiego (Komitet Obrony Narodowej – KON), choć wcześniej (1914), w korespondencji do „Echa Literacko-Artystycznego”, bronił środowiska, które dokonało secesji z KON.
Do Polski P. powrócił wiosną 1921. Osiadł we Wtelnie w Bydgoskiem. Uczestniczył w różnych działaniach społecznych, wydawniczych oraz rozwinął działalność literacką. M. in. został prezesem zarządu okręgowego Związku Polaków z Ameryki w Polsce na woj. poznańskie i pomorskie (1922). Zaangażowany był w różnych inicjatywach spółdzielczych. Problemom ruchu spółdzielczego poświęcił broszurę Najżywotniejsza sprawa (W. 1921). W początku lat trzydziestych zamieszkał w Puszczykówku pod Poznaniem. Był członkiem zarządu Własnej Zagrody, Spółdzielni Hipoteczno-Kredytowej z ograniczoną odpowiedzialnością w Poznaniu i współtwórcą koncepcji tej spółdzielni budowlanej, redagował też jej organ „Własna Zagroda” (P. 1931–2). Z chwilą likwidacji spółdzielni groziły mu konsekwencje karne. Z Puszczykówka przeniósł się P. do Krakowa, a następnie (1933) do Gdyni, gdzie w l. 1934–5 wydawał prorządowy tygodnik ilustrowany „Latarnia Morska”. W Gdyni pracował prawdopodobnie jako nauczyciel w Państwowej Szkole Morskiej i był sekretarzem Związku Zawodowego Marynarzy Marynarki Handlowej RP. W okresie międzywojennym redagował także efemeryczne, również prorządowe, pismo pt. „Myśl Polska. Bezpartyjny tygodnik społeczny, polityczny i literacki” (P., marzec–kwiecień 1930). W tym czasie P. działał w Związku Błękitnych, organizacji byłych hallerczyków, lecz opozycyjnej w stosunku do gen. J. Hallera. Wygłaszał także pogadanki radiowe. Przypisuje się P-emu redakcję wychodzącego w r. 1929 w Poznaniu „Włościanina Wielkopolskiego” (podpisywanego Józef P. Przewłocki), miał być także związany z redakcją poznańskiej „Prawdy” (pisma Narodowej Partii Robotniczej).
P. był też autorem powieści i mniejszych utworów literackich o różnorodnej tematyce. Ogłosił m. in.: W słoneczne jutro. Ewangelja dnia dzisiejszego (W. 1926), Smętek zwodnik, Klechdy i legendy Pomorza (P. 1927), Prawdziwy mężczyzna (P. 1928), trylogię Szukanie Boga. Opowieść dnia wczorajszego (P. 1928), Bagno. Opowieść dnia dzisiejszego (P. 1928) i Nowi ludzie. Opowieść jutra (P. 1928), John Big Foot (W. 1926), Mexicana (P. 1930), Król Arktyku (P. 1929), Wizymir (Lw. 1933). Fragmenty tych książek były drukowane na łamach różnych czasopism, przede wszystkim „Latarni Morskiej”, ale także „Polski” (1930 nr 147–208), „Rzeczypospolitej” (1930 nr 147–208), „Tęczy” (1927 nr 3, 1928 nr 30–4), „Wielkopolskiej Ilustracji” (1928 nr 18, 1928/9 nr 29–30, 1929 nr 28-4?). W większości jego utworów przewija się wątek amerykański. Ta twórczość P-ego była na ogół surowo oceniana przez krytykę. Ponadto był P. współwydawcą poematu poety kaszubskiego Hieronima Derdowskiego „Kaszube pod Widnem” i autorem wstępu biograficznego (P. 1929). Ogłosił też Polacy w Ameryce (Lw. 1933). P. drukował liczne artykuły w prasie („Nowa Gazeta” 1918 nr 516, „Piast” 1927 nr 1, „Płomyk” 1926/7 nr 41–3, 1933/4 nr 23–42/3, „Rola” 1928 nr 35 i in.). Spośród nich na odnotowanie zasługuje artykuł Jak powstała „Rota” Marji Konopnickiej („Latarnia Morska” 1934 nr 11); pozostaje on w związku ze sprzedażą przez P-ego Bibliotece Miejskiej w Bydgoszczy rękopisu „Roty” wraz z listem poetki, którego adresatem miał być rzekomo P., a faktycznie był nim Stanisław Osada.
Wojnę przeżył P. w Jodłowej (Jasielskie), gdzie działał od wiosny 1940 w Związku Walki Zbrojnej, następnie w Armii Krajowej, m. in. jako współredaktor „Biuletynu Radiowego”, rozpowszechnianego z Jodłowej (1940–2); był też przez pewien czas szefem wywiadu w obwodzie Jasło (używał pseud. Watra). Przeżycia okupacyjne znalazły wyraz w maszynopisie Szkic historyczny. Walki partyzanckie przeciwko hitlerowcom w powiecie jasielskim (1956, Wojsk. Inst. Hist. w W.) oraz w obrazku scenicznym w 3 aktach Partyzanci (Jasło 1947). Drukował też w „Jedności” (Rzeszów 1946 nr 1 i n.). Po wyzwoleniu osiadł w Jaśle, gdzie pracował w administracji (kierownik Pow. Urzędu Repatriacji w l. 1945–6 oraz Pow. Urzędu Informacji i Propagandy w l. 1946–8), a następnie w l. 1948–50 i 1957–8 był kontraktowym nauczycielem języka angielskiego w Gimnazjum i Liceum im. Króla Stanisława Leszczyńskiego. Odsunięty od pracy w szkolnictwie w l. 1950–56, pracował w różnych instytucjach, przejściowo był aresztowany i więziony pod fałszywymi zarzutami. Był członkiem Polskiej Partii Robotniczej (wchodził do Komitetu Powiatowego w l. 1945–6), a następnie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR), założycielem Związku Uczestników Walki Zbrojnej w Jaśle (1945) i działaczem Związku Bojowników o Wolność i Demokrację, radnym miejskim w Jaśle (1957–60). Zmarł 1 X 1963 w Jaśle, pochowany w wojskowej części cmentarza przy ul. Zielonej i Cmentarnej.
Z małżeństwa z Józefą Kitą (od r. 1911) miał P. córkę Dobrosławę (ur. 1915), zamężną Kocyba, oraz syna Mieczysława (ur. 1917).
Fot. w zbiorach Bogdana Przewłockiego w Kr.; – Pol. Bibliogr. Liter. za l. 1946–7, 1971, 1974–5; – Baculewski J., Historia tekstu „Roty”, W. 1960 s. 5–6, 16; tenże, Kłopoty z Hymnem grunwaldzkim, w: Śladami życia i twórczości Marii Konopnickiej, W. 1963 s. 160–1, 337, Wyd. 2., W. 1960 s. 163–4, 345; Brożek A., Chicagowski rękopis „Roty” Marii Konopnickiej, „Hejnał Mariacki” (W.) 1984 nr 9 s. 22; tenże, Polonia amerykańska, 1854–1939, W. 1977; Daszkiewicz A., Ruch oporu w rejonie Beskidu Niskiego, W. 1975; Grzywacz-Świtalski Z., Z walk na Podkarpaciu, W. 1971; Księga Pamiątkowa. Stulecie Gimnazjum i Liceum im. Króla Stanisława Leszczyńskiego w Jaśle, 1868–1968, Kr. 1968 s. 191; Kunisz A., Zarys dziejów prasy tarnowskiej (1848–1961), Tarnów 1961 s. 3; Osada S., Jak się kształtowała polska dusza wychodztwa w Ameryce, Pittsburg 1930 s. 186; Podgóreczny J., Bydgoskie rękopisy „Roty”. Z dziejów tekstu i melodii, „Kron. Bydgoska” 1971 t. 2 s. 51, 58–9; tenże, Bydgoskie rękopisy „Roty” M. Konopnickiej i F. Nowowiejskiego, Bydgoszcz 1980 s. 13, 27; tenże, Rękopis „Roty” znajduje się w Bydgoszczy, „Problemy” 1958 nr 7 s. 514–15; Wieliczko M., Jasielskie w latach drugiej wojny światowej, W. 1974; – Konopnicka M., Korespondencja, W. 1975 IV 263–4, 305; – „Nowy Kurier” 1933 nr 174, 177, 178; „Przekrój” 1980 nr 1851 s. 14; – Arch. Państw. w Gd.: Kartoteka meldunkowa mieszkańców miasta Gdyni 279, 2/8276; Arch. Referatu Historii Partii KP PZPR w Jaśle: sygn. 42/VI, 131–133, 177–178, 264–276 (kwerenda Mieczysława Wieliczki); CAW: Zespół Medal Niepodległości, odrzucone, t. 46 (15 III 1937); IBL PAN: Kartoteka bibliograficzna (A. Bara); Paraf. św. Jakuba Apostoła w Tuchowie: Liber natorum et baptisatorum, t. IX pag. 225; Urząd Stanu Cywilnego w Jaśle: Księga zgonów 1963, poz. 274; Wojsk. Inst. Hist. w W.: sygn. III/50/20; – Informacje M. Wieliczki z L., Bogdana Przewłockiego z Kr. i syna, Mieczysława Przewłockiego z Gd.
Andrzej Brożek