Sykulski Józef, pseud. Walery Kowalski (1905–1994), nauczyciel, literat, popularyzator folkloru dolnośląskiego.
Ur. 15 XII w Końskich, był synem Antoniego (zm. 1936), stolarza, i Kazimiery z Kowalskich (zm. 1954).
W r. 1917 podjął S. naukę w gimnazjum w Końskich, zakończoną egzaminem maturalnym w r. 1924; w listopadzie t.r. zdał egzamin nauczycielski i na przełomie l. 1924 i 1925 został zatrudniony jako nauczyciel w szkole powszechnej w Sławnie (pow. Opoczno). Od października 1925 studiował polonistykę na Wydz. Filozoficznym Uniw. Warsz.; w r. 1928 publikował w „Słowie Radomsko-Kieleckim” artykuły historyczno-folklorystyczne, poświęcone Końskim. Dyplom magistra otrzymał w czerwcu 1929 na podstawie napisanej pod kierunkiem Józefa Ujejskiego pracy Żywot i pisma Andrzeja Zbylitowskiego, po czym dzięki stypendium Min. WRiOP studiował od października t.r. pedagogikę na Wydz. Filozoficznym UJ. Ponownie otrzymał dyplom magistra 27 VI 1931 na podstawie pracy O twórczości literackiej młodzieży w okresie dojrzewania (wyd. pt. Badanie twórczości literackiej młodzieży w okresie dojrzewania, „Oświata i Wych.” 1931 z. 9). Po odbyciu w r. 1932 obowiązkowej służby wojskowej w Szkole Podchorążych w Cieszynie pracował od września 1933 jako nauczyciel w szkole ćwiczeń w Augustowie. Opublikował niewielkie książeczki: Dwaj Poniatowscy w Końskich w 1787 i 1817 roku ([b.m.w.] 1933) oraz Przyczyny i rodzaje błędów językowych (W. 1934). Do r. 1935 uczył języka polskiego w Seminarium Nauczycielskim w Słonimiu, a następnie w gimnazjach w Wołkowysku i Oszmianie (do wiosny 1939). W l. 1935–9 publikował nieregularnie w „Ilustrowanym Kurierze Codziennym” drobne artykuły na tematy języka polskiego. W r. 1936 napisał dramat Zjednoczenie, krytykujący konflikty publiczne w Polsce, który w r. 1939 opublikował pod pseud. Walery Kowalski.
Zmobilizowany już 16 IV 1939, odbył S. kampanię wrześniową t.r. w szeregach 79. pp. Walczył na Mazowszu, po czym uczestniczył w obronie Warszawy. Dostał się do niewoli niemieckiej, z której zbiegł. W czasie niemieckiej okupacji przebywał w Końskich, pracując przez kilka miesięcy w r. 1940 jako pomocnik stolarza, a następnie w Radomiu i Tarnowie, gdzie brał udział w tajnym nauczaniu. Po zakończeniu okupacji niemieckiej wrócił 12 II 1945 do Końskich i podjął tam pracę nauczyciela w liceum i gimnazjum. Nękany przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego, wyjechał do Rozwadowa, a potem do Tarnowa. W sierpniu t.r. osiadł w Jeleniej Górze, gdzie współtworzył Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Żeromskiego i był w nim od 1 IX nauczycielem języka polskiego. Aresztowany i szybko zwolniony, zorganizował w Jeleniej Górze Zarząd Powiatowy ZNP oraz księgarnię ZNP «Oświata». Już t.r. opublikował pierwszą po wojnie polską książkę na Dolnym Śląsku pt. Liczyrzepa. Zły duch Karkonoszy i Jeleniej Góry (Jelenia Góra), legendę traktującą o opiekuńczym duchu gór. Historię regionu, ujmowaną w duchu polonizatorskim, przypominał w kolejnych opowieściach i legendach: Jelenia Góra. Szkice historyczne i legendy (Jelenia Góra 1945) oraz Piastowski zamek Chojnasty koło Jeleniej Góry (tamże 1946). Napisał też sztukę Kunegunda, księżniczka na zamku Kynast koło Jeleniej Góry (tamże 1946, wyst. 1959). Artykuły o Dolnym Śląsku publikował w „Słowie Polskim” (1945–7) i „Dzienniku Zachodnim” (1946–7). W r. 1946 przetłumaczył z języka niemieckiego „Uwagi o dialekcie polskich mieszkańców Dolnego Śląska” R. Fiedlera (mszp. w B. KUL). Opracował przewodniki po Dolnym Śląsku: Cieplice Zdrój (Cieplice 1946), Jelenia Góra, perła Gór Olbrzymich (Jelenia Góra 1946), Karpacz, Bierutowice, Świątynia Wang, Śnieżka (tamże 1946), Ilustrowany przewodnik po Jeleniej Górze i okolicy (tamże 1946), Ilustrowany przewodnik turystyczno-uzdrowiskowy po Dolnym Śląsku. Informator, cz. IV: Jelenia Góra, Bierutowice, Cieplice, Świeradów, Karpacz, grupa Kowary, Szklarska Poręba (Wr. 1947), Przewodnik turystyczno-uzdrowiskowy po Dolnym Śląsku, cz. II, Kłodzko (Wr. 1947), Karkonosze i Góry Izerskie, cykl wycieczek (Jelenia Góra 1947), 366 wiadomości o Dolnym Śląsku, kalendarz i notatnik (Jelenia Góra 1948). Napisał encyklopedię regionalną w formie codziennego kalendarza: Wrocław, Brzeg, Trzebnica, Sobótka (P. 1948). W l. 1948–51 należał do jeleniogórskiego oddziału Związku Autorów i Kompozytorów Scenicznych. Od r. 1951 publikował artykuły z metodyki nauczania języka polskiego w „Głosie Nauczycielskim”.
W r. 1954 przeniósł się S. do Krakowa. Od 1 X t.r. pracował jako nauczyciel języka polskiego w Państw. Liceum Technik Plastycznych w Wiśniczu Nowym (pow. bocheński). Następnie od r. 1956 uczył języka polskiego w Krakowie w II Liceum Ogólnokształcącym im. Króla Jana III Sobieskiego, a od r. 1960 w IV Liceum Ogólnokształcącym im. Tadeusza Kościuszki. W l. 1961–5 publikował w „Gazecie Krakowskiej” artykuły popularyzatorskie o Dolnym Śląsku. We wrześniu 1972 przeszedł na emeryturę. Opracował Materiały metodyczne dla nauczania języka polskiego. Słownik terminów nauki o języku polskim dla nauczycieli szkół podstawowych i średnich (Kielce 1974). Zmarł 14 I 1994 w Krakowie, został pochowany na cmentarzu Rakowickim (kw. 49 III 2). S. był odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi oraz Srebrną Odznaką m. Krakowa.
Maszynopisy kilkudziesięciu prac S-ego przekazano do Biblioteki KUL oraz do B. Ossol. (m.in. Legendy historyczne Dolnego Śląska, I–II).
S. był żonaty (od r. 1931) z Józefą Marią z Krajewskich (1907–1999); dzieci nie miał.
Czarnecki F., Bibliografia Ziem Zachodnich 1945–1958, P. 1962; Zych E., Bibliografia prac Józefa Sykulskiego, Jelenia Góra 1970 (mszp.); Zasłużeni krajoznawcy dolnośląscy, Wr. 1977; – Księga pamiątkowa III Gimnazjum obecnie II Liceum im. króla Jana Sobieskiego w Krakowie 1883–1958, Kr. 1958; Mazurski K. R., Józef Sykulski – płomienny popularyzator Dolnego Śląska, „Sudety” (Wr.) 1997 (fot.); Pionier dolnośląskiego krajoznawstwa, „Gościniec” 1981 nr 2–3 (fot.); – „Głos Nauczycielski” 1969 nr 47 (E. Zych); „Odra” 1946 nr 4 ([W. Szewczyk] J. Brzym., rec.); „Poradnik Jęz.” 1935 nr 1 (S. Skorupka, rec.), 1967 nr 7; „Roczn. Jeleniogórski” T. 8: 1970 (E. Zych); „Tyg. Powsz.” 1946 nr 22; „Wierchy” R. 35: 1966 (E. Zych); – Arch. UJ: sygn. S II 517, KM 56; B. Ossol.: akc. 101/91, 136/97, 137/97, 138/97; USC w Kr.: sygn. 1131–43–2009 (dot. żony, Józefy); – Informacje z Arch. Uniw. Warsz.
Małgorzata Kamela i Tomasz Serwatka