Rzętkowski Kazimierz Bruno (1870–1924), lekarz internista, profesor Uniw. Warsz. Ur. 5 I w Warszawie, był synem Stanisława (zob.) i Tekli z Paschalisów-Jakubowiczów.
R. w r. 1890 ukończył II Gimnazjum w Warszawie. Medycynę studiował na Uniw. Warsz. i uzyskał dyplom lekarza w r. 1896. Następnie pracował na oddziale wewnętrznym Szpitala Dzieciątka Jezus u Teodora Dunina. Dokształcał się w zakresie wiedzy przyrodniczej od r. 1898 za granicą na oddziałach Ch. J. Boucharda, G. Hayema, Bonchedata i Józefa Babińskiego w Paryżu, w klinikach E. v. Leydena, H. Senatora, Mendla i D. Gerhardta w Berlinie, a zwłaszcza w pracowni C. Noordena i H. Straussa we Frankfurcie nad Menem, którzy zachęcili R-ego do badań w dziedzinie przemiany materii. Rozpoczął też u nich badania nad fosforową i azotową-przemianą materii u ludzi chorych na nerki. Po powrocie do kraju nadal zatrudniony na oddziale Dunina, ogłaszał liczne prace laboratoryjne i kliniczne, brał udział w posiedzeniach klinicznych Tow. Lekarskiego Warszawskiego, był współtwórcą lekarskiego koła badań biochemicznych, którego członkowie prowadzili prace laboratoryjne i dyskusje naukowe oraz przetłumaczyli z niemieckiego wydaną pod red. R-ego książkę P. F. Richtera pt. „Przemiana materii i jej choroby” (W. 1908).
W r. 1905 R. został w Szpitalu Wolskim ordynatorem etatowym. Objął oddział wewnętrzny kobiecy, który prowadził do r. 1913, a następnie kierował opuszczonym po śmierci Dunina oddziałem w szpitalu Dzieciątka Jezus do r. 1917. W obu tych oddziałach własnym kosztem wyposażył laboratoria. Garnęła się do niego młodzież lekarska, którą uczył myśleć klinicznie i pracować naukowo. Prowadził dla niej znakomite wykłady przy łóżku chorego.
W r. 1917 uzyskał R. doktorat medycyny na UJ, na podstawie pracy Badania nad zachowaniem się kwasów nukleinowych w ustroju (W. 1916), której promotorem był Karol Klecki. Dn. 1 V 1918 został powołany na dyrektora II Kliniki Chorób Wewnętrznych Uniw. Warsz. w Szpitalu św. Ducha, a 1 V 1919 został profesorem zwycz. diagnostyki i terapii chorób wewnętrznyeh. W l. 1918/19 był delegatem Wydz. Lekarskiego do Senatu, a w l. 1921/2 dziekanem Wydz. Lekarskiego Uniw. Warsz. W r. 1923 został wysiany do Francji, celem poznania nowoczesnych metod nauczania medycyny; po powrocie do kraju wygłaszał liczne odczyty na ten temat, postulując reformę tych studiów w Polsce. Swoim uczniom stawiał wysokie wymagania, ale i dostarczał niezbędnych środków do badań, a nawet pomocy finansowej z władnych funduszy. Jego klinika przodowała liczbą ogłaszanych prac (ok. 50 publikacji). R. utworzył własną szkołę naukową. Do jego uczniów należeli: Klemens Gerner, Józef Wacław Grott, Benjamin Jochweds, Marceli Landsberg, Zdzisław Michalski, Janina Misiewicz, Jan Roguski, Mściwoj Semerau-Siemianowski i Klementyna Rachoniowa.
R. opublikował ponad 100 prac. Głównie zajmował się przemianą nukleinową i białkową, zasadowością krwi, przemianą chlorków w ustroju. W wyniku badań nad przemianą nukleinową ogłosił Podstawy leczenia dietetycznego tzw. skazy moczanowej („Medycyna” 1905). Obserwacje nad przemianą białkową zamieścił w pracy W sprawie przemiany materii w przewlekłym zapaleniu nerek (w: „Księga jubileuszowa doktora medycyny Teodora Dunina”, W. 1901, oraz po niemiecku w „Zeitschrift für klinische Medizin” 1902); stwierdził w niej szkodliwość mleka w nerczycy wbrew poglądom uczonych zagranicznych, podał również metodę leczenia zapaleń nerek. Jego książkę pt. Badania nad zachowaniem się kwasów aminowych w ustroju ludzkim (W. 1916) AU odznaczyła nagrodą im. J. Warschauera. Zajmował się tu zawartością we krwi kwasów aminowych oraz ich wydalaniem z moczem u ludzi zdrowych i chorych. Wykazał, że krwinki czerwone mają duże znaczenie w przemianie białkowej ustroju, gdyż nie tylko przenoszą tlen od płuc do tkanek, ale i roznoszą materiał białkotwórczy (kwasy aminowe) od wątroby i jelit do tkanek. Stwierdził, że ilość kwasów aminowych we krwi zmienia się w przebiegu różnych chorób. Wyniki badań nad zawartością azotu całkowitego i niebiałkowego we krwi ogłosił w pracy pt. O zawartości suchej substancji azotu całkowitego i azotu niebiałkowego we krwi w rozmaitych chorobach oraz w wysiękach i przesiękach („Pam. Tow. Lek. Warsz.” 1904, i po niemiecku w: „Virchow’s Archiv für pathologische Anatomie und Physiologie und für klinische Medizin” 1905) i w O azotemii („Gaz. Lek.” 1912), gdzie wyróżnił dwie postacie azotemii: azotaemia e retentione występującą zwłaszcza w chorobach nerek i azotaemia e superproductione występującą np. we włóknikowym zapaleniu płuc na tle autolitycznego rozpadu wysięku płucnego. W pracy pt. Studia nad zasadowością krwi ludzi zdrowych i chorych („Pam. Tow. Lek. Warsz.” 1905, oraz w jęz. niemieckim w: „Archiv für experimentelle Pathologie und Pharmakologie” 1906) stwierdził, że zdolność krwi do zobojętniania kwasów zależy przede wszystkim nie od jej zasad mineralnych, lecz od ciał białkowych, zwłaszcza zawartych w krwinkach czerwonych. Badał zachowanie się chlorków w żołądku ludzkim (Przyczynek do nauki o zjawiskach dyfuzji w żołądku ludzkim, „Przegl. Lek.” 1903, i Badania nad losem roztworów solnych w żołądku ludzkim, „Gaz. Lek.” 1904, oraz po niemiecku w: „Archiv für experimentelle Pathologie und Pharmakologie” 1904). W pracy pt. Przyczynek do fizjologii żółci (w: „Księga jubileuszowa doktora Bronisława Sawickiego”, W. 1909, i w tłumaczeniu niemieckim w: „Biochemische Zeitschrift” 1909) ustalił udział wątroby i żółci w krążeniu chlorku sodu w ustroju. Badał zawartość chlorków w krwi zdrowych i chorych ludzi („Przegl. Lek.” 1905) oraz w ich skórze („Pol. Arch. Med. Wewn.” 1924). W pracy pt. O zmianach chemicznych w mięśniu sercowym w chorobach serca („Przegl. Lek.” 1910, oraz po niemiecku w „Zeitschrift für klinische Medizin” 1910) stwierdził, że w chorobach serca zawartość chlorków jest zwiększona.
Ponadto R. badał chemizm krwi przy poceniu się („Medycyna” 1902, „Pam. Tow. Lek. Warsz.” 1902, „Zeitschrift für diätetische und physikalische Therapie” 1903), własności proteolityczne zawartości żołądka (Studia nad sprawnością proteolityczną zawartości żołądkowej, „Pam. Tow. Lek. Warsz.” 1903, „Archiv für Verdauungskrankheiten” 1903, praca nagrodzona przez Tow. Lek. Warsz. na konkursie im. Chałubińskiego), zjawisko wędrowania białych ciałek krwi w przebiegu rozmaitych schorzeń („Zeitschrift für klinische Medizin” 1909, „Med. i Kron. Lek.” 1910, „Pam. Tow. Lek. Warsz.” 1910) i in.
Cenne były prace doświadczalne R-ego o miażdżycy aorty przy stosowaniu adrenaliny („Gaz. Lek.” 1904, „Berliner klinische Wochenschrift” 1904) i o rozwoju charłactwa nowotworowego przy nowotworach mysich („Gaz. Lek.” 1913), gdzie wyprowadzał analogie do zjawisk zachodzących w ustroju ludzkim. Wraz ze Stanisławem Mutermilchem badał hodowle tkanek in vitro („Now. Lek.” 1913, „Pam. Tow. Lek. Warsz.” 1913). Jako pierwszy z polskich klinicystów zainteresował się elektrokardiografią, z którą zaznajomił się w r. 1909 na II zjeździe internistów polskich w Krakowie w Zakładzie Fizjologii UJ Napoleona Cybulskiego.
W dziedzinie czysto klinicznej pisał R. m. in. o diagnostyce chorób serca, fizjo- i patologii ciśnienia tętniczego („Gaz. Lek.” 1903), czynności układu tętniczego w stwardnieniu tętnic („Przegl. Lek.”‘1908, „Zeitschrift für klinische Medizin” 1908), leczeniu gruźlicy jako choroby społecznej („Medycyna” 1909, praca nagrodzona na konkursie redakcji „Medycyny”). Ogłaszał zwięzłe, a zarazem wyczerpujące wykłady kliniczne o leczeniu skazy moczanowej („Medycyna” 1905), leczeniu otyłości („Medycyna” 1908, „Pam. Tow. Lek. Warsz.” 1908) i in. Opublikował nadto prace: Przyczynek do charakterystyki ruchu naukowego lekarskiego u nas w ogóle, a w Warszawie w szczególności („Krytyka Lek.” 1905), O żywieniu chorych w szpitalach warszawskich („Pam. Tow. Lek. Warsz.” 1909), Odbudowa kraju i szpitalnictwo (W. 1917) oraz Wytwórczość spożywcza Królestwa Polskiego w stosunku do potrzeb jego ludności („Ekonomista” 1918), gdzie dowodził samowystarczalności spożywczej kraju. Z jego inicjatywy został opracowany projekt kliniki zatruć gazowych. Nosił się też z projektem wprowadzenia szczepień ochronnych BCG. Z ramienia Kasy im. Mianowskiego zajął się wydaniem podręcznika „Fizjologia człowieka” w opracowaniu S. Bądzyńskiego i in., pod redakcją A. Becka i N. Cybulskiego (W. 1915 I–III); wydał też „Zbiór prac z zakresu ludzkiej patologii wewnętrznej” (W. 1923 I, autorstwa swoich uczniów). Przetłumaczył z niemieckiego W. Leubego „O zaburzeniach przemiany materii i ich zwalczaniu” (W. 1897) i z francuskiego L. Bernardiego: „Krioskopia i jej zastosowanie w klinice” (W. 1902).
R. był również czynny na polu pracy społecznej. W czasie wojny rosyjsko-japońskiej był współorganizatorem Komitetu pomocy koleżeńskiej lekarzy powołanych na Daleki Wschód i został jego sekretarzem. Brał udział w Radzie Szpitalnej (1917–18) i w Delegacji Szpitalnictwa (1919–23). Był współzałożycielem i członkiem Komitetu Redakcyjnego „Warszawskiego Czasopisma Lekarskiego” i „Polskiego Archiwum Medycyny Wewnętrznej”, członkiem Komitetu Redakcyjnego „Medycyny Doświadczalnej i Społecznej”, w l. 1907–10 redaktorem „Pamiętnika Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego” wraz z „Przeglądem Piśmiennictwa Lekarskiego Polskiego” (referował tu choroby przemiany materii i sprawy higieny). Był członkiem Akademii Nauk Lekarskich w Warszawie, Tow. Naukowego Warszawskiego, prezesem Warszawskiego Oddziału Tow. Internistów Polskich, członkiem Tow. Lekarskiego Warszawskiego, Polskiego Tow. Biologicznego i wielu in. Zmarł 20 XII 1924 w Warszawie. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim kwatera 11, 3. Był odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta.
Z Jadwigą z Werników (1879–1941), poślubioną w r. 1902, miał R. dzieci; m.in. córkę Jadwigę (1904–1924).
Konopka, Pol. bibliogr. lek. XIX w., IX; Enc. XX w.; Biogramy uczonych pol., VI z. 2; Album zasłużonych lekarzy polskich, W. 1925 s. 91 (fot.); – Demel M., Mogiły lekarskie na cmentarzach warszawskich, „Arch. Hist. Med.” T. 29: 1966 nr 4 s. 452; Manteuffel, Uniw. Warsz. 1915/16–1934/5, s. 150; Michalski Z., Sprawozdanie z działalności kliniki, „Pol. Arch. Med. Wewn.” T. 3: 1925 nr 2 s. 207–20; Orłowski W., Biochemia ustroju ludzkiego w pracach ś. p. K. Rzętkowskiego, tamże T. 3: 1925 nr 2 s. 197–206; Rutkowski J., 500-lecie najstarszego szpitala, „Życie Warszawy” 1965 nr 20 s. 4; Woźniowski Z., Rys historyczny Szpitala Wolskiego (1877–1939), W. 1948 s. 56–7 (fot.); Ziembicki W., Zarys rozwoju nauk lekarskich w Polsce, W. 1958 s. 117–18; – Protokół posiedzenia poświęconego pamięci ś. p. K. Rzętkowskiego w dniu 3 lutego 1925 r., „Pam. Tow. Lek. Warsz.” T. 121: 1928 s. 18–26; Sprawozdanie roczne ze stanu i działalności Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, R. 6: 1913 s. 71–3 (spis prac); – „Biul. Izby Lek. Warsz. Białostockiej” 1926 nr 2 s. 32; Kalendarz lekarski pod red. J. Polaka, W. 1897 s. V; „Kraj” (Pet.) 1902 nr 22 s. 20; „Roczn. Tow. Nauk. Warsz.” 1913 s. 71–3; Nekrologi i wspomnienia: „Gaz. Warsz.” 1924 nr 350 s. 3; „Kur. Warsz.” 1924 nr 358 wyd. poranne s. 3 (A. Stefanowski), „Now. Lek.” 1925 nr 5 s. 191, „Pol. Gaz. Lek.” 1924 nr 52 s. 6, 1925 nr 11 s. 237 (fot.), „Pol. Arch. Med. Wewn.” 1925 nr 2 s. 1–9 (fot., spis prac), „Tyg. Ilustr.” 1925 I płr. nr 3 s. 57 (fot.), „Warsz. Czas. Lek.” 1924 nr 12 s. 457, 1925 nr 1 s. 1–2 (fot.); – Arch. UJ S II-521; – Szarejko P., Słownik biograficzny lekarzy polskich XIX wieku (mszp. w posiadaniu autora).
Teresa Ostrowska