Sobański Marian, pseud. Jeleń (1901–1973), działacz ruchu krajoznawczego, dziennikarz. Ur. 15 V w Kaliszu, był synem Józefa, administratora Parku Miejskiego w Kaliszu, i Marii z Kowalczyków.
S. uczył się w Gimnazjum im. T. Kościuszki w Kaliszu, gdzie w styczniu 1916 był współzałożycielem i członkiem tajnej Polskiej Organizacji Skautowskiej; jako zastępowy w I drużynie im. T. Kościuszki, używał pseud. Jeleń. W r. 1917 wraz z kolegami z drużyny wielokrotnie przekradał się do obozu internowanych legionistów w Szczypiornie, przenosząc listy i żywność. W listopadzie 1918 wraz z harcerzami wziął udział w kierowanej przez Polską Organizację Wojskową akcji rozbrajania Niemców w Kaliszu, a także w opanowaniu obozu w Szczypiornie. W r.n. działał w akcji werbowania i wysyłania ochotników na Śląsk w związku z toczącym się tam powstaniem. W lipcu 1920 na czele grupy uczniów i harcerzy zgłosił się na ochotnika do WP. Przyprowadzony przez niego oddział wcielono 17 VII do 229. pp, a od 29 VII do 1. kompanii 1. pp Brygady Syberyjskiej (późniejszy 82. pp); S. został w stopniu kaprala dowódcą sekcji i wziął udział w walkach frontowych w obronie Warszawy w dn. 7–15 VIII 1920, kiedy to został ranny w bitwie pod Borkowem. Po wyzdrowieniu od października do grudnia 1920 służył w 63. pp.
Od r. 1921 S. studiował przyrodę i ekonomię na Uniw. Pozn. Z powodu trudności finansowych przerwał studia i pracował dorywczo w Kaliszu i w Brześciu nad Bugiem, gdzie w l. 1926–30 był pracownikiem działu wydawniczego Księgarni Wydawniczej «Tania Książka». Od r. 1930 studiował ekonomię w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie i w r. 1934 uzyskał dyplom ekonomisty na podstawie pracy Tendencje scaleniowe w ubezpieczeniach społecznych. W czasie studiów należał do Legionu Młodych (członek Zarządu Głównego). W l. 1934–6 pracował w Dyrekcji Okręgowej Polskich Kolei Państwowych w Warszawie (referendarz), a w l. 1937–9 w Wydz. Turystyki Min. Komunikacji. Od r. 1937 do wybuchu drugiej wojny światowej, a następnie w l. 1940–4 był nauczycielem ekonomii w miejskich szkołach dokształcających w Warszawie. W l. 1940–2 uczył także w Miejskim Gimnazjum i Liceum Handlowym w Żyrardowie, a w l. 1942–4 w szkole dla dorosłych oraz w szkole handlowej Tow. «Wiedza» w Warszawie. Uczył także na tajnych kompletach. Po powstaniu warszawskim 1944 r. mieszkał w Radomiu i uczył w tamtejszym gimnazjum handlowym.
Po powrocie do Warszawy w r. 1945 S. pracował jako zastępca naczelnika Wydz. Turystyki w Min. Komunikacji (do r. 1947), a następnie do r. 1948 był wicedyrektorem Polskiego Biura Podróży «Orbis». W l. 1948–9 uczył w Liceum Gospodarczo-Hotelarskim w Warszawie, będąc równocześnie redaktorem działu turystyki i hotelarstwa dwutygodnika „Życie Gospodarcze”. W l. 1949–51 był dyrektorem administracyjnym Przedsiębiorstwa Budowlanego Związku Inwalidów Wojennych, a następnie do r. 1956 kierownikiem redakcji turystycznej Państwowego Wydawnictwa «Sport i Turystyka». W r. 1957 założył miesięcznik „Poznaj swój kraj”, wydawany przez Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych (PZWS) i do śmierci był jego redaktorem naczelnym. W r. 1966 został też naczelnym redaktorem „Ziemi”, a następnie członkiem zespołu redakcyjnego tego pisma.
Od r. 1950 S. związał się z Polskim Tow. Turystyczno-Krajoznawczym (PTTK); był członkiem Zarządu Głównego, członkiem komisji kajakowej, prezesem Klubu Wodnego i przewodniczącym Komisji Propagandowo-Wydawniczej. Przyczynił się także do rozwoju szkolnego ruchu krajoznawczo-turystycznego. W l. 1957–70 był członkiem Prezydium Centralnej Komisji Krajoznawczo-Turystycznej przy Min. Oświaty. W r. 1957 był współzałożycielem, a następnie do r. 1970 członkiem Prezydium (przez wiele lat wiceprezesem) Zarządu Polskiego Tow. Schronisk Młodzieżowych (PTSM) i zasłużył się w rozbudowie bazy schroniskowej PTSM. Jako delegat PTSM ściśle współpracował z Międzynarodową Federacją Schronisk Młodzieżowych i wyjeżdżał na jej zjazdy do Szwecji (1962) i Francji (1964), a z ramienia PTTK do ZSRR (1958).
S. był autorem opracowań monograficznych: Sudety Zachodnie. Jeleniogórskie (W. 1951), Wisłą do morza (W. 1952), Kalisz i ziemia kaliska (W. 1954), Wodami Polski do granicy pokoju (W. 1955 I–III, współaut. z Marianem Plebańczykiem i Juliuszem Czarneckim) oraz Ziemia kaszubska (W. 1963), kilkunastu przewodników, m.in.: Karkonosze (W. 1947), Cieplice Śląskie-Zdrój (W. 1951), Iwonicz-Rymanów (W. 1951, Wyd. 2, W. 1953) i Lądek Zdrój. Kotlina Kłodzka (W. 1951); był także autorem tekstu w albumach, m.in.: Wisła (1956, toż. w jęz. niemieckim, francuskim i angielskim) oraz W Beskidzie Niskim (Kat. 1968, toż w jęz. angielskim W. 1968). Napisał powieść dla młodzieży Słońce nad Wisłą (W. 1955). Był redaktorem naukowym poradnika dla nauczycieli „Krajoznawstwo i Turystyka” (wydawanego przez PZWS), redaktorem wydawnictw PTSM, m.in. „Biuletynu Informacyjnego PTSM”, a także redaktorem biblioteczki „Poznaj swój kraj”. Wspólnie z Józefem Kuranem był redaktorem poradnika nauczycieli „Krajoznawstwo w szkole” (W. 1967). Opublikował liczne artykuły, głównie na temat krajoznawstwa, turystyki i wypoczynku w Polsce, m.in. w: „Biuletynie Turystycznym”, „Nowej Szkole”, „Oświacie Dorosłych”, „Poznaj swój kraj”, „Szkolnym Informatorze Wycieczkowym”, „Ziemi”, „Życiu Gospodarczym” i in. Był konsultantem filmów o tematyce krajoznawczej i turystycznej produkowanych przy współudziale Min. Oświaty. Zmarł 20 X 1973 w Warszawie i pochowany został na cmentarzu na Wólce Węglowej w Warszawie. Odznaczony był Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, odznakami: Zasłużony Działacz Kultury i Zasłużony Działacz Turystyki, a także medalem pamiątkowym za udział w wojnie 1918–21.
S. był trzykrotnie żonaty; z małżeństwa z Władysławą z Chiców, miał córkę Marię, inżyniera elektryka, z Barbarą z Niesiołowskich dwóch synów: Andrzeja, inżyniera mechanika, i Tadeusza, inżyniera mechanika, żołnierza łączności Armii Krajowej; ostatnie małżeństwo z Julią ze Skorupskich, psychologiem, było bezdzietne.
Bibliografia turystyki polskiej 1966–1970, W. 1975 I; toż… 1971–1975, W. 1981 I; Jackowski A., Bibliografia turystyki polskiej do roku 1972 (Wybór), W. 1973; tenże, Bibliografia turystyki polskiej 1945–1960, Wr. 1969; tenże, Bibliografia turystyki polskiej 1961–1965, Wr. 1970; – Pamięci Mariana Sobańskiego 1901–1973, „Poznaj swój kraj” 1973 nr 10 s. 2 (fot.); – „Gaz. Kaliska” 1920 nr 151 s. 3; – Nekrologi z r. 1973: „Poznaj swój kraj” nr 9, „Tryb. Ludu” nr 297, „Życie Warszawy” nr 253; – CAW: sygn. Odrz. 2/3/1936; Dział Pracowniczy Wydawnictw Szkolnych i Pedagogicznych (dawniej PZWS) w W.: Teczka akt personalnych nr 1508, 337/1845; – Informacje i dokumenty w posiadaniu syna, Andrzeja Sobańskiego z W.
Stanisław Konarski