Sznajder (Litauer-Schneider, Litauer-Schnajder, Litauer-Szneider), Mary (Mery) (1900–1992), malarka, graficzka.
Ur. 4 III w Wilnie, była jedynym dzieckiem Józefa Litauera, wywodzącego się ze zasymilowanej rodziny żydowskiej, oraz Idy z ortodoksyjnej rodziny Pupkinów, bratanicą Jana Jakuba Litauera (zob.).
W r. 1916 ukończyła gimnazjum w Wilnie, po czym w l. 1919–20 kształciła się pod kierunkiem Stanisława Lentza w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie. Zetknęła się tam ze Stanisławem Noakowskim i Władysławem Skoczylasem, którzy wywarli pewien wpływ na jej późniejszą twórczość. W czasie wojny polsko-sowieckiej 1920 r. pracowała w kole opieki nad żołnierzem polskim przy Obywatelskim Komitecie Obrony Państwa. Przeniosła się następnie do ASP w Krakowie, do pracowni Wojciecha Weissa. Od r. 1922 uczyła się przez rok w Kunstschule w Berlinie, prowadzonej przez A. Archipenko; zapoznała się tam z twórczością W. Kandinskiego i P. Klee. Jesienią 1923 wróciła do Warszawy, gdzie jako wolna słuchaczka kontynuowała studia na Kursie Specjalnym Grafiki w Szkole Sztuk Pięknych; ponadto kształciła się tam w dziedzinie malarstwa pod kierunkiem Tadeusza Pruszkowskiego. Razem z Elżbietą Hirszberg i Gizelą Hufnagel (Hufnaglówną), założyła Grupę Artystek Malarek «Kolor» i pierwsza ich wystawa odbyła się w Warszawie w r. 1929; na kolejnej, w warszawskim Salonie Garlińskiego wiosną 1930 krytyka najwyżej oceniła pokazane tam prace Mary. W r. akad. 1929/30 kształciła się w Paryżu. Po powrocie do Warszawy ukończyła studia w r. 1931. T.r. wystawiała w Łodzi i Krakowie; dobrze przyjmowano jej pejzaże, m.in. widoki zaułków wileńskich i uliczek Kazimierza nad Wisłą. W r. 1932 w IPS wzięła udział w Wiosennym Salonie grupy «Rytm». W czerwcu 1933 eksponowała w IPS z Hufnaglówną, pokazując widoki Sandomierza i Kazimierza oraz liczne studia pejzażowe. Jako jedna z czterech polskich artystów grafików uczestniczyła t.r. w Chicago w międzynarodowym pokazie podczas Wszechświatowej Wystawy Stulecie Postępu. Po rozpadzie t.r. Grupy «Kolor» wystawiała samodzielnie. Jej dzieła znalazły się na retrospektywnej wystawie prac Weissa i jego uczniów, zorganizowanej w r. 1934 w TPSP w Krakowie; t.r. uczestniczyła również w Międzynarodowej Wystawie Kobiecej w Bukareszcie. Na Międzynarodowej Wystawie Sztuki Współczesnej w Brukseli w r. 1935 zdobyła srebrny medal i t.r. wzięła udział w krajowej Trzeciej Wystawie Objazdowej. Dn. 13 XI w Toruniu poślubiła Romana Sznajdra (zob.), a wkrótce potem przeszła na katolicyzm. Od r. 1936 kształciła się w Miejskiej Szkole Sztuk Zdobniczych Malarstwa w Warszawie i w ciągu roku zaliczyła program kursu czteroletniego. Dyplom ukończenia ASP w Warszawie otrzymała w r. 1938, na podstawie trzech kompozycji pejzażowych. W maju t.r., dzięki pomocy swoich rodziców, kupiła z mężem działkę w Otwocku, na której wybudowali willę. W r. 1939 miała indywidualną wystawę w Burlington Gallery w Londynie; wystawiała też t.r. w Riverside Museum w Nowym Jorku.
Po wybuchu drugiej wojny światowej wyjechała S. z mężem do krewnych na Wołyniu. Po wkroczeniu Armii Czerwonej zostali oboje pod koniec września 1939 aresztowani przez NKWD w Łucku, a następnie przewiezieni do Lwowa i osadzeni w więzieniu w dawnym klasztorze Brygidek. Przetransportowana do łagru w Marińsku pod Nowosybirskiem, S. wyrabiała tam kosze z wikliny, a po kryjomu rysowała i malowała. Zwolniona w r. 1941 w wyniku układu Sikorski–Majski, przedostała się do Buzułuku, gdzie wstąpiła do armii gen. Władysława Andersa. Tworzyła rysunki, które złożyły się na Tekę buzułucką (obecnie w zbiorach IPiM Sikorskiego). W Jangi-Jul w Uzbekistanie połączyła się z mężem i razem z armią Andersa zostali w r. 1942 ewakuowani do Iranu. W Teheranie założyła z mężem Polskie Pracownie Artystyczne (Polskie Wytwórnie Artystyczne), w których m.in. wyrabiała lalki w strojach wojskowych i regionalnych, przeznaczone na okolicznościowe upominki (jedną z nich otrzymała w r. 1943 E. Roosevelt, żona prezydenta USA). Namalowała wówczas m.in. Bazar w Teheranie i uczestniczyła w ekspozycjach organizowanych przez Związek Artystów Polskich; na wystawie malarstwa polskiego zdobyła w r. 1943 nagrodę. Po zakończeniu wojny przeniosła się z mężem do Libanu i osiadła w Bejrucie. W r. 1947 namalowała Portret męża oraz Akt kobiecy; w tym czasie powstał też obraz Liban, przedstawiający meczet i wejście do pałacu emira. Kilkakrotnie wystawiała w Bejrucie swe prace (m.in. w l. 1948 i 1949) razem z Hanką Ordonówną. Trzynaście obrazów jej pędzla trafiło w tym okresie do prywatnych zbiorów w Libanie. Po bezskutecznych staraniach o wyjazd do Wielkiej Brytanii zdecydowała się razem z mężem na przeprowadzkę do Kanady; w drodze do Ameryki, jadąc przez Europę malowała akwarelowe widoki.
W r. 1950 osiadła S. z mężem w Kanadzie i zamieszkała w Nowej Szkocji, gdzie podjęła pracę wykładowcy w Acadia University w Wolfville. W r. 1951 przeniosła się do Toronto; w sezonach letnich była tam nauczycielką malarstwa. T.r. została członkinią Colour and Form Artists’ Society, w którym wkrótce objęła funkcję sekretarza. Wstąpiła też do Stow. Artystów Nowej Szkocji i uczestniczyła w jego corocznych wystawach. W grudniu t.r. wzięła udział w Exhibition of Slavonic Art na uniw. w Montrealu, a w r. 1952 w wystawie malarstwa nowych Kanadyjczyków, pokazywanej w Londynie i różnych miejscowościach prow. Ontario. T.r. wystawiała z Anną Romerową w domu towarowym «Eaton» w Toronto.
W l. 1952–62 pracowała S. w Madoc (Ontario) jako dyrektorka Art Centre i równocześnie uczyła tam malarstwa. Utrzymując kontakt z polską emigracją w Kanadzie, uczestniczyła w maju 1956 w wystawie sztuki polskiej, zorganizowanej przez Polskie Tow. Kulturalno-Artystyczne w Toronto, a w listopadzie t.r. w ekspozycji malarstwa polskiego podczas Międzynarodowych Targów w Montrealu. W l. 1958–60 miała corocznie wystawy w Upstairs Gallery w Toronto; w ciągu kilku następnych lat wystawiała również w USA, m.in. w Museum of Art w Fort Lauderdale na Florydzie. W r. 1963, wraz z mężem i grupą przyjaciół kanadyjskich, założyła w wiosce Actinolite (Ontario) letnią szkołę «Mary and Roman Schneider School of Fine Arts» (następnie «Bridgewater Retreat and Art School»). W swym domu organizowała każdego roku pokazy prac swoich i męża oraz byłych i aktualnych uczniów szkoły, tworzących nieformalny «Mary Schneider Art Club». W dalszym ciągu malowała i rysowała; używała oleju, akwareli, akrylu i pasteli. Żywa paleta barwna S., nadal stosowana w pejzażach wiejskich, w widokach miejskich uległa stopniowo uspokojeniu. Duże uznanie przyniosły jej rysunki i akwarele przedstawiające widoki starych domów Ottawy i Toronto, inspirowane twórczością Noakowskiego. Tekę dwunastu takich widoków, wydanych drukiem w r. 1967 z okazji stulecia Kanady, zaprezentowała t.r. królowej brytyjskiej Elżbiecie II na uroczystej gali w czasie jej wizyty w Toronto.
W l. 1967–72 wystawiała S. corocznie w Pollock Gallery w Toronto. W r. 1967 pokazała tam akwarele i rysunki, głównie z widokami tego miasta, w r.n. Sceny meksykańskie powstałe w związku z podróżą do Meksyku, a w r. 1972 akwarelowe pejzaże z pobytu w r. 1971 w Rzymie i Jerozolimie. W r. 1969 została odznaczona przez rząd RP na uchodźstwie Złotym Krzyżem Zasługi oraz otrzymała pierwszą nagrodę w dziedzinie rysunku na „8 Outdoor Show” w Toronto. Po śmierci męża t.r. prowadziła szkołę w Actinolite samodzielnie. W r. 1977 została członkiem Stow. Artystów Ontario i odtąd uczestniczyła w jego corocznych wystawach. Jej prace znalazły się też w stałym zbiorze Art Gallery w Cobourg (Ontario). W r. 1977 wystawiała z grupą artystów polskich z Ontario, a w r. 1978 uczestniczyła w towarzyszącej zjazdowi Polonii wystawie „Polonia 78”. Była współzałożycielką powstałego t.r. Polskiego Funduszu Wydawniczego w Kanadzie. Indywidualne wystawy S. odbyły się w r. 1979 w Muz. Polskim w Rapperswilu w Szwajcarii oraz w r. 1981 w Gallery Soho w Toronto. W szkole w Actinolite pracowała do r. 1989; po jej odejściu szkołę włączono w r.n. jako wydział do Loyalist College w Belleville. S. zmarła 8 X 1992 w Toronto, została pochowana na tamtejszym cmentarzu Mount Hope.
W małżeństwie z Romanem Sznajdrem S. dzieci nie miała.
Prace S. znajdują się w Kanadzie, m.in. w Royal Bank of Canada, Tow. Prawników Górnej Kanady w Toronto, Rideau Hall w Ottawie i siedzibie magistratu w Cobourgu. Jej dzieła posiadają też Sąd Najwyższy w Libreville w Gabonie, Muz. Polskie w Rapperswilu oraz warszawskie Muz. Narodowe i ŻIH. Liczne obrazy i akwarele S. znajdują się w posiadaniu prywatnym, m.in. rodziny w Polsce, Kanadzie i USA. Na mocy testamentu S. powstała w r. 1992 przy Ontario College of Art w Toronto fundacja stypendialna «Roman and Mary Schneider Foundation».
Encyklopedia polskiej emigracji i Polonii, Tor. 2005 IV (fot.); Łoza, Czy wiesz, kto to jest?, (fot.); Mc Donald C. S., The Dictionary of Canadian Artists, Ottawa 2009 I–VIII; Piotrowski A., Biographies of Polish Artists in Canada, Toronto 1994; – Katalog Wystawy Grupy Plastyków Nowoczesnych, Konstantego Markiewicza, Grupy „Kolor”, W. 1933; 16 Polish-Canadian Artists. An Exhibition, Toronto 1977; – Kritzwiser K., At the Galleries, „Globe and Mail” 1965 nr z 15 V, 4 IX, 1966 nr z 14 V, 30 VII, 1968 nr z 18 V, 14 XII, 1969 nr z 26 VII, 1970 nr z 30 V, 1972 nr z 22 I, 11 XI, 1973 nr z 21 VII; Lubaszewski T., Chodzę po Toronto, „Głos Polski” [Kanada] 1958 nr z lutego; McCarthy P., Art and Artists, „Globe and Mail” 1952 nr z15 III, 1953 nr z 7 XI, 1961 nr z 13 V; Piwocki, Hist. ASP; Pollock Gallery, Porttfolio of Toronto, Toronto 1967; Szrodt K., Powojenna emigracja polskich artystów do Kanady „Arch. Emigracji” 2010 z. 1–2; [Treter M.] M.T., Wystawa Grupy Artystycznej Kolor, „Gaz. Pol.” 1930 nr 141; Wołodkowicz A., Polish Contribution to Arts and Sciences in Canada, Montreal 1969; – „Głos Polski” [Kanada] 1954 nr z marca, 1958 nr z czerwca, 1965 nr z maja; „Związkowiec” [Kanada] 1952 nr z marca, 1956 nr z marca i grudnia, 1957 nr z marca i września, 1960 nr z czerwca, 1963 nr z lipca; – Informacje Teresy Gierzyńskiej z W. i Mirosława Supruniuka z Tor.
Joanna Daranowska-Łukaszewska