Popiel Michał (1817–1903), spiskowiec, polityk demokratyczny i działacz samorządowy w Galicji. Ur. w Kulczycach pod Samborem, był synem Andrzeja, szlachcica cząstkowego spod Sambora, obrządku unickiego («gente Ruthenus, natione Polonus») i Teodozji. P. uczęszczał do gimnazjum w Samborze i tam w r. 1834 pozyskał go dla idei demokratycznej Kacper Cięglewicz. W n. r. P. zawiązał wśród kolegów organizację samokształceniową typu filareckiego, która w maju 1836 przekształciła się w związek tajny pod nazwą «Społeczeństwo, uczestnicy uczniowie Rusini». Uprawiano w nim musztrę, prowadzono agitację wśród rzemieślników. Krążący w odpisach wiersz P-a Rusyn na praznyku potępiał w ostrych słowach poddaństwo i pańszczyznę, a zarazem głosił braterstwo potomków Lecha i Rusa, wzywając do wspólnej walki z Niemcami o niepodległość Polski i wyzwolenie ludu wiejskiego. W lutym 1837 policja zaaresztowała 19 uczniów samborskich. P. zachował się w śledztwie odważnie i umiejętnie: zrzucił inicjatywę na zbiegłego kolegę, zataił powiązania ze Stowarzyszeniem Ludu Polskiego. W I instancji zasądzony został na trzynaście lat, co w Apelacji zniżono do lat czterech. W grudniu 1839 przywieziony został do Spielbergu w pierwszej partii polskich więźniów politycznych. Zwolniony w sierpniu 1843 znalazł zatrudnienie jako guwerner w domu Rozwadowskich pod Złoczowem. Zapewne brał udział w przygotowaniach powstańczych 1846 r., ale tym razem ominęły go represje.
Na wiosnę 1848 włączył się we Lwowie do agitacji propolskiej Soboru Ruskiego, organizował Gwardię Narodową w Samborze, na Radzie Narodowej w tymże mieście 25 V pochwalił udział szlachty w zniesieniu pańszczyzny: «Odtad nie ma pana, nie ma chłopa, wszyscy jesteśmy panami i wszyscy chłopami». W czerwcu obrany został w Starej Soli do sejmu wiedeńskiego, przy dosyć znacznej absencji prawyborców chłopskich. W wielkiej debacie nad zniesieniem poddaństwa w Wiedniu P. wystąpił w duchu radykalnym opowiadając się 14 VIII za pełnym uwłaszczeniem drobnych rolników, wskazując tytułem przykładu gospodarcze sukcesy Stanów Zjednoczonych. Głosował więc przeciwko indemnizowaniu ziemian za utraconą pańszczyznę, ale też za likwidacją przysługujących chłopom serwitutów. W następnych tygodniach współpracował ściśle z Julianem Goslarem, urabiając swych chłopskich kolegów, «aby w przedmiotach narodowych chłopi głosowali za narodowością». Goslar wychwalał jego autentyczny demokratyzm oraz przyznawał: «Czym był z początku Stadion, tym teraz jest P. dla chłopów na sejmie». Podpisał też P. petycję posłów chłopskich, aby nie prędzej wypłacono szlachcie indemnizację, aż zwróci ona chłopom wszystkie grunta bezprawnie zawłaszczone od czasów Józefa II. Szlacheckim swym mocodawcom tłumaczył skądinąd, że zależało mu głównie na zdobyciu zaufania chłopów, a liczył, że indemnizacja i tak zostanie szlachcie przyznana. Entuzjazmował się październikową rewolucją wiedeńską; w czasie późniejszych debat w Kromieryżu już nie zabierał głosu. Został obrany do komisji, która opracować miała ustawę gminną, i to jako przedstawiciel «Rusinów» i za ich zgodą.
W latach pięćdziesiątych P. odsunął się od polityki. Nie był już właścicielem części Kulczyc, a tylko jakiejś małej nieruchomości w Samborze. Ok. r. 1853 podjął praktykę w kancelarii Magistratu w tymże mieście. Ok. r. 1861 obrany burmistrzem m. Sambora pełnił tę funkcję do r. 1867. Brak danych o jego zaangażowaniu w organizacji narodowej 1863 r. Zasiadał w samborskiej radzie powiatowej w l. 1867–73 i 1879–90; przewodniczył paru innym lokalnym przedsięwzięciom: w Tow. Zaliczkowym Wzajemnym, w zarządzie «Funduszu im. Elżbiety» dla wspomagania zubożałych rzemieślników itd. Był odznaczony złotym krzyżem zasługi z koroną. W r. 1867 został obrany do Sejmu Krajowego z m. Sambora i zaraz wzbudził sensację występując 2 III przeciw wnioskowi ks. T. Pawłykowa o równouprawnienie obu galicyjskich narodowości. Demonstracyjnie posłużył się łamanym językiem ukraińskim na to, by stwierdzić wśród hucznych oklasków, że nie ma w Galicji dwóch narodów («sut’ dwa szczepy a jeden narid») oraz że kler unicki nie reprezentuje żadnego narodu «ruskiego». Tegoż dnia głosował wraz z «mamelukami» Agenora Gołuchowskiego, a wbrew lewicy i centrum, za obesłaniem Rady Państwa w Wiedniu. Bronił tego stanowiska w rok potem, w czasie debaty nad tzw. rezolucją 1868 r. potępiając próżne, jego zdaniem, krzykactwo patriotyczne. Wielokrotnie zabierał glos w sejmie w sprawach drogowych, ubezpieczeniowych, szpitalnych itp.
W następnych wyborach 1870 r. P. powrócił do Sejmu z kurii gmin wiejskich Sambor-Stare Miasto-Stara Sól; przy silnym poparciu starostwa przeszedł jednym głosem większości bijąc Ukraińca J. Ławrowskiego. Ten sam mandat zatrzymał w kadencji 1876–82. W r. 1873 głosował z większością przeciw wnioskowi Jerzego Czartoryskiego, tj. za zaniechaniem opozycji wobec Wiednia. Zasiadał przeważnie w komisji petycyjnej i odzywał się w sprawach lokalnych. W r. 1881 starł się bardzo ostro z imiennikiem swym Pawłem Popielem, protestując przeciw powierzaniu księżom wychowania nauczycieli ludowych. W r. 1882 wystąpił z wnioskiem o wynagradzanie z funduszów powiatu dojeżdżających na posiedzenia członków rad powiatowych. O schyłku życia P-a brak wiadomości, równie jak o jego stosunkach rodzinnych. Zmarł w r. 1903. Wnuk jego Stanisław w latach międzywojennych był adwokatem we Lwowie.
Borys W., Wybory w Galicji, „Przegląd Hist.” 1967 s. 37; Franko L., Panščyna ta ij skasuvannja w Halyčyni, L’v. 1913 s. 104–8; Handelsman M., Ukraińska polityka A. Czartoryskiego, W. 1937; Herbil’s’kij H., Poredova suspil’na dumka w Halyčyni, L’v. 1959 s. 132–3; Kamiński A., Polskie związki młodzieży 1831–1848, W. 1968; Kieniewicz S., Pomiędzy Stadionem a Goslarem, Wr. 1980; Kozik J., Między reakcją a rewolucją, W. 1975; tenże, Nieznane listy J. M. Goslara, „Przegl. Hist.” 1975 s. 611–19; tenże, Ukraiński ruch narodowy w Galicji w l. 1830–1848, Kr. 1973; Łopuszański B., Stowarzyszenie Ludu Polskiego, Kr. 1975; Pannenkowa I., Walka Galicji z centralizmem wiedeńskim, Lw. 1918 s. 269; [Popiel M.], Rusyn na praznyku, „Žyt’ja i Slovo” T. 14: 1895 s. 195–201 (pierwodruk); Popiel P., Rodzina Popielów…, Kr. 1936 s. 18; Radimsky J., Wykaz polskich więźniów politycznych w Szpilbergu, 1839–1848, „Sobótka” 1951 s. 177; Rosdolsky R., Die Bauernabgeordneten im konstituierenden österreichischen Reichstag 1848–1849, Wien 1976 s. 63, 117–19, 163; Zanevyč I., Znesenie panščyny w Halyčyni, L’v. 1896 s. 52–4; Zborucki Z., Proces studentów samborskich, Lw. 1927; – Bogdański H., Pamiętnik, Kr. 1971; Horoszkiewicz J., Notatki z życia, Wr. 1957; Schematyzmy Król. Galicji, 1849–91; Schmitt H., Listy do żony, Wr. 1961; Smolka F., Dziennik w listach do żony, W. 1913; Spraw. stenogr. Sejmu Krajowego galicyjskiego, 1867–82; – B. Ossol.: rkp. 7939; – Wyciągi z zeznań P-a w r. 1837 udzielone przez W. Borysa.
Stefan Kieniewicz