Morgensztern Mojżesz, pseud. Andrzej, Kostek, Markus, przybrane nazwisko Mańkowski (1906–1937?), hafciarz, działacz komunistyczny. Ur. 26 VIII w Warszawie, był synem Uszera i Chany z domu Hofman, bratem Abrama (zob.). Mając 15 lat zaczął pracować zarobkowo jako hafciarz. Prawdopodobnie już wtedy związał się ze środowiskiem młodzieży komunistycznej. Po utworzeniu w marcu 1922 Związku Młodzieży Komunistycznej (ZMK) w Polsce był jednym z aktywistów warszawskiej organizacji ZMK. Działał też czynnie w oddziale warszawskim Związku Zawodowego Robotników i Robotnic Przemysłu Włóknistego, przy którym zorganizował koło młodzieży. W dn. 21 VIII 1924 został aresztowany pod zarzutem prowadzenia działalności komunistycznej i osadzony na Pawiaku. Wyrokiem Sądu Okręgowego (SO) w Warszawie z 17 XI 1925 został skazany na 4 lata ciężkiego więzienia; 1 III 1926 Sąd Apelacyjny (SA) w Warszawie zmniejszył ten wyrok do 2 lat z zaliczeniem aresztu zapobiegawczego od 22 IX 1924. Po wyjściu na wolność we wrześniu 1926 został funkcjonariuszem Komunistycznej Partii Polski (KPP). Przez kilka miesięcy wchodził w skład Komitetu Warszawskiego ZMK. W rozgorzałych po maju 1926 sporach frakcyjnych w KPP opowiadał się po stronie «mniejszości». W dn. 21 I 1927 został ponownie aresztowany i skazany przez SO w Warszawie na 4 lata więzienia. Wyrok odbywał w więzieniu w Rawiczu, skąd został zwolniony 22 I 1931 r.
Skierowany przez Komitet Centralny (KC) do pracy w Czerwonej Pomocy (polskiej sekcji Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom – MOPR), M. stał przez rok na czele Sekretariatu Krajowego MOPR. M. in. organizował akcje demonstracyjne przeciwko wprowadzeniu w życie przez władze sanacyjne dekretu o sądach doraźnych i nowego regulaminu więziennego, pozbawiającego więźniów politycznych ich dotychczasowych praw. Dn. 18 I 1932 został po raz trzeci aresztowany i skazany w grudniu t. r. wyrokiem SO w Warszawie, zatwierdzonym 24 IV 1933 przez SA, na 6 lat więzienia z zaliczeniem aresztu tymczasowego. Wyrok odbywał w więzieniu we Wronkach, gdzie prowadził zajęcia polityczno-teoretyczne dla pozostałych członków komuny więziennej. Podczas wieloletniego pobytu w więzieniach (łącznie 9 lat) M. opanował biegle kilka języków obcych, m. in. niemiecki, rosyjski i francuski, oraz zdobył rozległą wiedzę ogólną w zakresie nauk humanistycznych.
Zwolniony warunkowo z Wronek w styczniu 1935 na trzymiesięczny urlop zdrowotny, M. wyjechał wkrótce nielegalnie, na polecenie kierownictwa KPP, do Związku Radzieckiego. Od połowy 1935 przebywał w Moskwie, gdzie był zastępcą redaktora naczelnego w polonijnej „Trybunie Radzieckiej”, a jednocześnie stałym współpracownikiem działu zagranicznego w moskiewskim dzienniku „Prawda”. W Związku Radzieckim występował pod nazwiskiem Mańkowski. W październiku 1937 został aresztowany na skutek bezpodstawnych oskarżeń wysuniętych pod adresem KPP; zrehabilitowany pośmiertnie w 1955.
Z zawartego w r. 1935 małżeństwa z Olgą Breit, również działaczką komunistyczną, M. pozostawił syna Michała (ur. 1937), inżyniera elektronika.
Fot. w Centr. Arch. KC PZPR w W.; – Unter der fon fun KPP (Pod sztandarem KPP), W. 1952 s. 359 (nota biogr.); – „Więzień Polit.” 1926 nr 1 s. 9; – AAN: Min. Spraw Wewn. 1167 k. 1; Centr. Arch. KC PZPR w W.: Teczka osobowa M-a nr 15184, Więzienie Mokotów t. 1247, Arch. Duracza 105/579, 1031, 2330; Centr. Arch. Min. Spraw Wewn. w W.: „Poufny Przegląd Inwigilacyjny” nr 202 poz. 81, nr 529 poz. 118, nr 630 poz. 97, nr 672 poz. 212, nr 674 poz. 177; – Informacje żony Olgi Mańkowskiej-Wendel.
Bogdan Gadomski