Rożanowicz (Różanowicz) Stanisław (1877–1933), lekarz dentysta, dziennikarz, działacz narodowy i społeczny na Pomorzu i Górnym Śląsku. Ur. 18 IV w Poznaniu, był synem Antoniego, tokarza, i Franciszki z Piaseckich.
Gimnazjum R. ukończył w Poznaniu w r. 1897; w szkole należał do tajnego kółka «Czerwonej Róży». Przez następne dwa lata był nauczycielem domowym. W l. 1899–1903 pracował jako dziennikarz w „Gazecie Grudziądzkiej”, potem został redaktorem odpowiedzialnym tego pisma. Z powodu artykułów potępiających germanizacyjną działalność Kościoła na Pomorzu, zamieszczonych w „Gazecie”, hierarchia kościelna wytoczyła R-owi proces w r. 1901 o zniesławienie, zakończony skazaniem go na rok więzienia. Proces, z którego sprawozdania przynosiła prasa polska, odegrał dużą rolę w budzeniu ducha oporu w społeczeństwie polskim. R. także działał w towarzystwach ludowych na Pomorzu, opiekował się ruchem gimnastycznym «Sokół» oraz organizacją «Czerwonej Róży». Przeniósł się następnie na Górny Śląsk. W r. 1904 został redaktorem odpowiedzialnym „Głosu Śląskiego” wydawanego w Gliwicach, redagował jego bezpłatny dodatek „Przyjaciela Dziatwy”. W związku z artykułami o treści narodowej w „Głosie Śląskim” wytoczono R-owi kilka procesów. Skazany został łącznie na osiem miesięcy więzienia. Uczestniczył w polskich akcjach wyborczych w Rzeszy, przemawiając na wiecach. Był też sekretarzem Polskiego Komitetu Wyborczego na miasto Gliwice.
Wskutek prześladowań ze strony władz niemieckich, R. zrezygnował z pracy dziennikarskiej i podjął w r. 1907 studia stomatologiczne w Strasburgu, gdzie w r. 1910 otrzymał dyplom lekarza dentysty. Podczas studiów działał wśród emigracji polskiej w Alzacji, Lotaryngii i Badenii, brał udział w pracach Związku Młodzieży Polskiej «Zet». W r. 1911 osiedlił się w Katowicach jako wolno praktykujący lekarz dentysta i jeden z kilku polskich dentystów na Górnym Śląsku. W Katowicach został prezesem gniazda «Sokoła», opiekował się tajnym polskim kółkiem Tow. Tomasza Zana w miejscowym niemieckim gimnazjum, czynny był w Tow. Śpiewaczym «Halka» i kole Tow. Czytelni Ludowych. Pisał artykuły w „Polaku” i „Gazecie Ludowej”. Do r. 1914 nazwisko R-a znajdowało się na liście osób «politycznie niebezpiecznych», sporządzonej przez władze policyjno-administracyjne z zaleceniem, by w razie strajku lub wojny je aresztować. Podczas pierwszej wojny światowej R., wcielony jako lekarz do wojska niemieckiego, służył w l. 1916–18.
W grudniu 1918 został R. członkiem Powiatowej Rady Ludowej w Katowicach, na której zlecenie organizował koła paramilitarnej organizacji Tow. Byłych Wojaków. Koła te weszły w skład zakonspirowanej Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) Górnego Śląska. W mieszkaniu R-a przed I powstaniem śląskim przechowywano broń, tu odbywały się zakonspirowane kursy sanitarne, organizowane przez POW Górnego Śląska i Tow. Polek, którego aktywną członkinią była żona R-a. Po I powstaniu śląskim R. jako przedstawiciel polskiej ludności Górnego Śląska uczestniczył w Paryżu w zabiegach polskiej dyplomacji o sprowadzenie na Śląsk Komisji Międzysojuszniczej, celem zbadania i unormowania sytuacji na przyszłym terenie plebiscytowym. Współpracował z Polskim Komitetem Plebiscytowym w Katowicach. W r. 1920 objął funkcję prezesa katowickiego Dzielnicy Śląskiej «Sokoła». W III powstaniu śląskim był lekarzem dentystą w Głównym Szpitalu Wojsk Powstańczych w Mysłowicach. W r. 1922 wchodził do Głównego Komitetu dla Przyjęcia Wojska Polskiego na Górnym Śląsku i przewodniczył temu Komitetowi w Katowicach.
W latach międzywojennych poza praktyką prywatną pracował R. jako kierownik Garnizonowej Przychodni Dentystycznej w Katowicach, w kolejowej służbie zdrowia i w Kasie Chorych Huty «Baildon». Był wieloletnim prezesem powstałego w r. 1922 Polskiego Związku Lekarzy Dentystów Województwa Śląskiego (później Polsko-Chrześcijańskiego Związku Lekarzy Dentystów), reprezentował Związek Stomatologów i Lekarzy-dentystów Ziem Zachodnich Polski w Polskim Komitecie Narodowym Międzynarodowego Związku Dentystów. Od r. 1923 prowadził bezinteresownie w Wydz. Zdrowia Publicznego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach referat lekarsko-dentystyczny. Nadal pracował w «Sokole» do r. 1926 jako prezes Okręgu Katowickiego Dzielnicy Śląskiej Związku Sokołów Polskich, następnie do śmierci był członkiem Zarządu Dzielnicy Śląskiej. Był redaktorem książki „Srebrna Księga Sokoła Katowickiego” (Kat. 1922) i autorem zamieszczonego tam Zarysu dziejów dwudziestopięciolecia „Sokoła” katowickiego. Był współzałożycielem Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Katowicach. W r. 1926 wszedł do Rady Naczelnej w Katowicach Narodowego Związku Powstańców i byłych Żołnierzy. Później został członkiem Zarządu Powiatowego Narodowego Chrześcijańskiego Zjednoczenia Pracy (sanacyjna partia na Śląsku) i prezesem Koła tej partii w Katowicach-Centrum. Zmarł 2 VI 1933 w Katowicach, gdzie został pochowany na cmentarzu przy ul. Francuskiej. Odznaczony był m. in. Złotym Krzyżem Zasługi i Krzyżem na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi, Krzyżem Niepodległości.
Ożeniony od r. 1913 z Marią z Glabiszów (zob.) R. miał z nią czterech synów: Andrzeja (ur. 1925), prawnika, Janusza (1914–1962), lekarza dentystę, więźnia Dachau i Mauthausen, Kazimierza (1927–1978), prawnika, Zdzisława (ur. 1920).
Fot. w: Srebrna księga Sokoła katowickiego, Kat. 1922; – Szczechura, Zagadnienia kult.-oświat., s. 183, 184; Enc. powstań śląskich; Śląski Słown. Biogr., III 281–4 (bibliogr.); – Brożek K., Polska służba medyczna w powstaniach śląskich i plebiscycie, Kat. 1973 (fot.); Cieślak T., „Gazeta Grudziądzka” 1894–1918 – fenomen wydawniczy, w: Studia i Mater. do Dziej. Wpol., 1957 III z. 2 s. 175–88; [Kowalczyk T.] T. K., Śp. Stanisław Rożanowicz, „Sokół na Śląsku” 1933 nr 7 s. 1; Nelke L., Epokowy proces. Rozłam w diecezji chełmińskiej, Gd. 1902; Perkowska T., Zakłady graficzne Wiktora Kulerskiego w Grudziądzu i ich działalność wydawnicza (1894–1939), „Roczniki Bibliot.” 1965 z. 3–4 s. 342, 343; Poręba S., Ludzie dawnego Grudziądza, Stanisław Rożanowicz (1877–1933), „Ilustr. Kur. Pol.” 1983 nr 125 s. 8; Rożanowicz A., Stanisław Rożanowicz (1877–1933), „Roczn. Grudziądzki” T. 8: 1980 s. 181–2; Szeja R., Stanisław Rożanowicz (1877–1933), W setną rocznicę urodzin, „Czas. Stomatologiczne” R. 30: 1977 z. 9 s. 685–7 (fot.); Szymiczek F., Stanisław Rożanowicz (1877–1933), „Arch. Hist. Med.” T. 38: 1974 z. 4 s. 493–5 (fot.); Turowska-Bar I., Polskie czasopisma o wsi i dla wsi, W. 1963 s. 85, 90, 141; – „Katolik” 1983 nr 29 s. 12 (fot.); „Medycyna” 1933 nr 13 s. 416; „Polonia” 1933 nr 3108 s. 2, 5, 6; „Pol. Dentystyka” 1929 nr 4 s. 222; „Pol. Gaz. Lek.” 1933 nr 25 s. 495; – Arch. rodzinne Andrzeja Rożanowicza w Kat.
Krzysztof Brożek