Skowroński Stanisław, pseud. konspiracyjne: Dyonizy i Szary, pseud. i krypt. dziennikarskie: Stanisławski, Stański, S-, S-ki, Es (1902–1972), działacz socjalistyczny, dziennikarz. Ur. 14 II w Warszawie, był synem Stanisława, kolejarza (ustawiacza wagonów), i Julianny z Narewskich. Ojciec S-ego, pozbawiony prawa pobytu w Król. Pol. za udział w rewolucji 1905 r. osiedlił się w Brześciu Lit.
S. ukończył tam 4-klasową szkołę. Po ewakuacji rodziny do Moskwy w r. 1914 ukończył 7 klas gimnazjum Komitetu Polskiego w Moskwie. Następnie pracował w garbarni, później w gazowni miejskiej. O swoich losach w l. 1918–22 podawał sprzeczne informacje (m. in. różną datę powrotu z Rosji: jesień 1918, 1919, 1920). Po przyjeździe do Warszawy podobno uczył się w Gimnazjum Władysława Giżyckiego, należał do Związku Polskiej Młodzieży Socjalistycznej, uczestniczył w wojnie polsko-sowieckiej i w powstaniu śląskim (1921?). Dn. 4 III 1922 zdał maturę w szkole realnej dla byłych wojskowych. Jesienią 1922 wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), wchodził w skład Komitetu Dzielnicowego Grochów w Warszawie. W r. 1923 pracował dorywczo jako nauczyciel domowy w dworach ziemiańskich w okolicy Kocka. Od listopada 1923 przez jeden semestr studiował historię na Uniw. Warsz. W l. 1924–30 był sekretarzem Okręgowego Komitetu Robotniczego (OKR) PPS w Lublinie. Działał również w Związku Strzeleckim.
W czasie przewrotu majowego 1926 r. S. opowiedział się po stronie Józefa Piłsudskiego. Już jednak na zebraniu aktywu PPS w Lublinie 11 VII 1927 uznał, że «sanacja z osławionym marszałkiem Piłsudskim gnije i rozpada się». Po wyborach samorządowych w Lublinie w czerwcu 1927 był do czerwca 1929 naczelnikiem wydz. opieki społecznej Zarządu Miejskiego. Za wystąpienia antyrządowe Sąd Okręgowy w Lublinie skazał go 10 XI 1930 na miesiąc więzienia. Od końca r. 1930 do r. 1932 pracował w Zarządzie Miejskim w Wilnie kolejno: w wydz. podatkowo-budżetowym i w oddziale prawno-administracyjnym wydz. technicznego. Od schyłku 1930 r. był w Wilnie sekretarzem OKR PPS, w l. trzydziestych należał do lewicy partyjnej w PPS. Atakował sanację na łamach „Robotnika” (1931 nr 180) oraz w wystąpieniach na XXII (Kraków 23–24 V 1931), XXIII (Warszawa 2–4 II 1934) i XXIV Kongresie (Radom 31 I – 2 II 1937) PPS. Za jedno z tych wystąpień skazano go w Wilnie na dwa tygodnie aresztu.
Wkrótce S. znalazł się w konflikcie z większością wileńskiego OKR, gdy przesunął się politycznie i ideologicznie na prawo. Uznał, że w walce z obozem sanacyjnym należy propagandzie partyjnej nadać silne akcenty nacjonalistyczne. Był w tych latach prezesem wileńskiego Oddziału Tow. Uniwersytetu Robotniczego. Zajmował zdecydowanie niechętne stanowisko wobec lewicowej grupy akademickiej Henryka Dembińskiego (w r. 1934 spoliczkował go na zebraniu publicznym). W dn. 17 i 18 XII 1937 zeznawał przed Sądem Okręgowym w Wilnie jako świadek na rozprawie przeciwko członkom tej grupy, uzasadniając «krytyczny stosunek [do niej] długoletnią obserwacją» („Słowo” 1937 nr 349). Gdy wbrew stanowisku większości w PPS zaczął S. nawoływać do udziału w wyborach do Sejmu i Senatu w r. 1938, został zawieszony w r. 1939 w prawach członka PPS. Przestał być sekretarzem OKR PPS, ale działał nadal w związku zawodowym samorządowców. W l. 1935–9 studiował w Szkole Nauk Politycznych w Wilnie (przy Instytucie Naukowo-Badawczym Europy Wschodniej). Wg autobiografii był on autorem fragmentu zatytułowanego Czynnik subiektywny a obiektywny w rewolucji w książce Wiktora Sukiennickiego pt. „Ewolucja ustroju Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich” (Wil. 1938 Cz. 1 s. 13–18); nazwisko S-ego nie jest wymienione wśród współpracowników Sukiennickiego.
Bezpośrednio przed wybuchem drugiej wojny światowej lub już po jej wybuchu S. znalazł się w Lublinie, stąd został wywieziony przez Niemców do obozu w Kleine Dexen koło Królewca; wrócił jednak do Lublina już w końcu 1939 r. Wg autobiografii pracował zawodowo w Lubelskiej Spółdzielni Spożywców, zarazem działał od stycznia 1940 w wywiadzie Związku Walki Zbrojnej w Lublinie. Zagrożony aresztowaniem, wiosną t. r. wyjechał do Radomia, gdzie w l. 1940–1 był referentem opieki społecznej w Zarządzie Miejskim. W l. 1941–2 był w Ostrowcu Świętokrzyskim sekretarzem Rady Okręgowej «Społem», w l. 1942–4 pracował w Zarządzie Miejskim w Warszawie jako robotnik dniówkowy. Jak twierdził S., nawiązał wówczas kontakt z grupą Leszka Raabego i w r. 1942 wstąpił do organizacji Polscy Socjaliści. Odszedł z niej w r. 1943, gdy przeszła ona do PPS Wolność, Równość, Niepodległość. W r. 1943 zgłosił się do współpracy z Referatem ds. Prowincjonalnych Rady Pomocy Żydom «Żegota». Wysłany 10 VIII 1943 z pieniędzmi do Lublina (13 tys. zł) nie rozliczył się z tej sumy. Wybuch powstania warszawskiego 1944 r. zastał S-ego poza Warszawą. Podjął wtedy pracę w Skarżysku, działając – wg relacji własnej – wśród kolejarzy «na rzecz postulatów głoszonych przez Robotniczą Partię Polskich Socjalistów».
Po zakończeniu działań wojennych na tym terenie S. rozpoczął w lutym 1945 działalność w krajowej PPS. Na I Zjeździe PPS woj. kieleckiego 4–5 III t. r. został wybrany do Wojewódzkiego Komitetu (WK) PPS. Od 16 IV t. r. był I sekretarzem WK PPS w Kielcach. Na XXVI Kongresie PPS został 1 VII 1945 wybrany do Rady Naczelnej i Centralnego Komitetu Wykonawczego (CKW) PPS. Był też członkiem Prezydium Woj. Rady Narodowej w Kielcach i formalnie z jej ramienia został 29 XII t. r. posłem do Krajowej Rady Narodowej (KRN). Niezadowolony z powolnego tempa ewolucji ideologicznej ówczesnej PPS podjął tajne kontakty z Polską Partią Robotniczą (PPR) – z członkiem Biura Politycznego jej Komitetu Centralnego i faktycznym jej kierownikiem organizacyjnym Romanem Zambrowskim. Nie wykluczone, że w ten sposób S. chciał przeciwdziałać zarzutom wysuniętym przeciw niemu na zebraniu likwidacyjnym «Żegoty» 2 IV 1946. Podejmując współpracę z PPR, S. planował zorganizowanie «puczu», który by usunął przewodniczącego CKW PPS Edwarda Osóbkę-Morawskiego i sekretarza generalnego CKW PPS Józefa Cyrankiewicza. Mieli ich zastąpić działacze bardziej ulegli wobec PPR – Henryk Świątkowski, Stefan Matuszewski i sam S. (jako I sekretarz CKW). Planom tym przeciwstawili się zawiadomieni o nich sekretarz generalny KC PPR Władysław Gomułka i członek jej Biura Politycznego Jakub Berman. Gdy jednak notatki S-ego znalazły się przypadkiem w CKW PPS, wysunięto przeciw S-emu oskarżenia o działalność antypartyjną.
Dn. 7 VI 1946 S. został zwolniony z funkcji I sekretarza WK w Kielcach, a 29 VII t.r. Centralny Sąd Partyjny usunął S-ego z partii, a tym samym z członkostwa w Radzie Naczelnej i CKW PPS. Dn. 20 IX 1946 S. przestał być posłem do KRN. E. Osóbka-Morawski pisał we wspomnieniach, że «wyrok został przyjęty z mieszanymi uczuciami: w szerokich kołach PPS uznano za zbyt łagodny, w PPR i tzw. lewicy za zbyt surowy». Do sprawy S-ego wracano wielokrotnie na posiedzeniu Rady Naczelnej PPS 25 VIII 1946, pojawiała się ona nawet we wspólnych rozmowach działaczy PPR i PPS z J. Stalinem w listopadzie 1946, a może nawet wcześniej 29 VIII 1946. Usunięty z PPS, S. został aresztowany jesienią 1946 i przetrzymany do dyspozycji Wydz. Śledczego Min. Bezpieczeństwa Publicznego. Najprawdopodobniej jednak już w końcu października 1946 był na wolności, skoro 1 XI 1946 immatrykulował się na Wydz. Prawno-Ekonomicznym (kierunek sądowy) Uniw. Łódzkiego; studiów jednak nie ukończył.
Od grudnia 1946 do połowy (?) 1947 r. S. pracował jako dyrektor administracyjny Centrali Handlowej Przemysłu Skórzanego w Łodzi, następnie zaś do 4 X 1948 jako dyrektor naczelny Łódzkich Zakładów Garbarskich oraz od 4 X 1948 do lutego 1950 w Krakowskich Zakładach Garbarskich na takim samym stanowisku. Od 1 III 1950 był w Warszawie w Naczelnej Organizacji Technicznej (NOT) kolejno kierownikiem Wydz. Odczytowego, później kierownikiem Wydz. Organizacyjnego. Od 1 VIII 1952 do r. 1954 był redaktorem programowym czasopism technicznych NOT. Pracował też w redakcji pisma „Horyzonty Techniki” i był sekretarzem redakcji „Życia Szkoły Wyższej”. W l. 1954–5 był redaktorem Komisji Programowej Czasopism wydawnictwa «Polgos», w l. 1955–64 redaktorem „Rzemieślnika” i jednocześnie w l. 1964–6 zastępcą redaktora naczelnego „Horyzontów Techniki”. Od 1 IV 1965 był zatrudniony w redakcji dziennika związków zawodowych „Głos Pracy”. W r. 1966 przeszedł na emeryturę. W r. 1956 – na fali rehabilitacji działaczy PPS usuniętych z Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR), bądź do niej nie przyjętych – przyjęto go do PZPR ze stażem od r. 1948. Utonął w Wiśle w Kazimierzu 17 VII 1972. Tam został pochowany. Był odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
S. był żonaty dwukrotnie. Z pierwszego małżeństwa miał dwoje dzieci: syna Bohdana, żołnierza AK w okresie okupacji niemieckiej (później na emigracji w Niemczech), oraz córkę Alicję, zamężną od r. 1951; z drugiego małżeństwa z Krystyną Nowotyńską miał córkę Ewę.
Fot. w AAN; – Głowacki Z., Polityka Polskiej Partii Socjalistycznej 1929–1935, W. 1979; Najnowsze Dzieje Polski 1914–1939, W. 1959 II 217–46; Tomicki J., Lewica socjalistyczna w Polsce 1918–1939, W. 1982; Werblan A., Władysław Gomułka sekretarz generalny PPR, W. 1988; – Bardach J., W wileńskiej organizacji PPS. Wspomnienia z lat 1918–1939, W. 1987 I s. 61–3, 66–8; – „Głos Pracy” 1972 nr 175, 176; „Tryb. Ludu” 1972 nr 207; „Zesz. Prasoznawcze” 1973 nr 1 s. 183; „Z pola walki” 1958, 1962, 1974; „Życie Warszawy” 1972 nr 178, 183; – AAN: Teczka osobowa 4063 (E. Osóbka-Morawski), 9342 (S.), 235/II/6, 235/II/7, 235/IX/134 k. 79–80 (życiorys S-ego), 270/IV/7, 270/IV/25, 295/VII/120 (tu notatki S-ego), 509/106, Centralna Komisja Kontroli Partyjnej PZPR 678/64/210 (sprawy S-ego w PZPR), Inst. Naukowo-Badawczy Europy Wschodniej 15 (metryka S-ego), KRN 340 (orzeczenie sądu partyjnego); Arch. NOT w W.: Teczka osobowa S-ego; Arch. Uniw. Łódz.: Teczka PE/2178; Arch. Uniw. Warsz.: Teczka 11709; B. Stow. Dziennikarzy RP w W.: Teczka osobowa S-ego; – Informacje Juliusza Bardacha, Włodzimierza Reczka, Henryka Urbanowicza i Andrzeja Werblana z W.
Aleksander Kochański