Smoleński Stanisław, pseud.: Jarosz, Mostowicz, pan M., Zelga (1908–1986), dziennikarz, oficer Armii Krajowej. Ur. 3 XI w Petersburgu, był synem Kazimierza (zob.), i jego pierwszej żony Marii z Maliniaków, bratem przyrodnim Anny (zob.).
Od r. 1919 S. uczęszczał do Gimnazjum im. Mikołaja Reya w Warszawie i tu w r. 1928 zdał maturę. T.r. rozpoczął studia polonistyczne na Wydz. Humanistycznym Uniw. Warsz.; w tym czasie, od 15 VII 1931 do 30 VI 1932, odbył służbę wojskową w Szkole Podchorążych Rezerwy w Zambrowie. Powrócił potem na studia, ale przerwał je na IV roku. Był prezesem Koła Polonistów Studentów Uniw. Warsz. oraz członkiem zarządu Związku Polskiej Młodzieży Demokratycznej (ZPMD); redagował pisma Związku: „Życie Akademickie” i „La Tribune de Jeunes Générations”. Należał także do Okręgu Akademickiego Związku Strzeleckiego, Akademickiego Związku Zbliżenia Międzynarodowego «Liga» (w r. 1934 jako sekretarz generalny) i Światowego Związku Polaków. Od r. 1931 aż do wybuchu drugiej wojny światowej był współredaktorem i kierownikiem działu literackiego czasopisma „Podchorąży”, organu szkół podchorążych i legii akademickich. Studia przerwał w r. 1935. Od r. 1936 pracował w Polskim Radiu (PR), w Biurze Prasy i Propagandy. Współpracował też z oddziałem Propagandy Sztuki Obozu Zjednoczenia Narodowego. Zajmował się radiofonizacją wsi i osiedli robotniczych, redagował czasopismo „Radio dla Wsi” (1936) i kierował redakcją tygodnika „Radio dla Wszystkich” (1939), brał udział w pracach społecznych Komitetu Radiofonizacji Kraju i często był prelegentem na kursach i wykładach organizowanych w porozumieniu z PR. Dn. 1 I 1937 awansował na podporucznika rezerwy.
We wrześniu 1939 S. walczył w obronie Warszawy, dowodząc plutonem 21. pp; dostał się następnie do niewoli niemieckiej. W październiku t.r. zbiegł z przejściowego obozu w Błoniu i rozpoczął działalność w konspiracyjnej organizacji grupującej byłych członków ZPMD, Związku Odbudowy Rzeczypospolitej (ZOR). Ok. kwietnia 1940 wszedł w skład redakcji jego tygodnika „Wolna Polska”. Pełnił też, pod pseud. Mostowicz, funkcję oficera szkoleniowego VI praskiego obwodu tej organizacji (wiosna 1941 – listopad 1942; m.in. zorganizował w nim kursy podoficerskie). Po podporządkowaniu się w r. 1940 przez ZOR Związkowi Walki Zbrojnej (ZWZ), S. pod pseud. Zelga, w początkach r. 1941 rozpoczął jako jeden z pierwszych pracę w Podwydziale (wg niektórych źródeł – Wydziale) «N» (propaganda dywersyjna w języku niemieckim) Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej (KG) ZWZ–Armii Krajowej (AK), a od 1 IV 1942 wszedł w skład działu III (redakcyjnego) Podwydziału «N». Redagował wówczas wychodzący od lipca 1941 do lutego 1942 miesięcznik „Der Hammer” (o charakterze socjaldemokratycznym – ukazało się 7 numerów), przekształcony od wiosny 1942 w miesięcznik „Der Durchbruch” (o tej samej linii programowej). Od stycznia do kwietnia 1942 był redaktorem pisma „Głos Ojczyzny” – adresowanego do Polaków przebywających w obozach jenieckich i na robotach przymusowych w III Rzeszy. Wiosną t.r. zredagował podrobiony numer popularnego w Niemczech pisma satyryczno-humorystycznego „Erika” (ukazał się 1 IV). Działalność satyryczną kontynuował od lipca (czerwca) t.r. na łamach pisma „Der Klabautermann” (do listopada 1942 opracował pięć numerów przy współpracy graficznej Stanisława Miedzy-Tomaszewskiego). Jednocześnie ok. maja (wg własnych wspomnień – sierpnia) 1942 S. objął referat radiowy w Podwydziale Propagandy Mobilizacyjnej (krypt. Rój), do którego zadań należało wyszukiwanie personelu przyszłych radiostacji powstańczych i ich obsługa w czasie planowanego powstania powszechnego. W dn. 3 XI 1942 został aresztowany przez Gestapo wraz z żoną Danutą, ojcem i jego drugą żoną Eugenią, siostrami Anną i Janiną i in. osobami w mieszkaniu ojca w tzw. domu profesorskim przy ul. Koszykowej 75. S. przebywał początkowo na Pawiaku, 26 XI 1942 został wywieziony do Oświęcimia, skąd wysłano go do Gross-Rosen, a potem Sachsenhausen-Oranienburga. Uczestniczył tam w konspiracji obozowej.
Po powrocie do kraju S. od września 1945 podjął pracę w PR. Kontynuował przerwane w r. 1939 prace nad radiofonizacją kraju. Od r. 1948 był kolejno naczelnikiem Biura Studiów i Propagandy PR, a od 1 IV 1950 do 31 XII 1951 – Wydz. Planowania w Biurze Planowania i Koordynacji Centralnego Urzędu Radiofonii. Następnie był p.o. zastępcą Sekretarza Generalnego w Sekretariacie Generalnym Komitetu ds. Radiofonii PR (do 31 VIII 1953), naczelnikiem, potem redaktorem odpowiedzialnym w Wydz. Wydawnictw Radiowych (do 31 XII 1964) i kierownikiem redakcji Wydawnictwa Radia i Telewizji (TV) (do 31 XII 1969). Od II do 31 X 1970 kierował redakcją w Pracowni Dokumentacji Informacji Naukowej Ośrodka Badania Opinii Publicznej i Studiów Programowych, po czym do przejścia na emeryturę w dn. 31 XII 1973 był specjalistą ds. dokumentacji historycznej PRiTV w Sekretariacie Generalnym.
S. był też sekretarzem redakcji ukazującego się od listopada 1956 do grudnia 1958 miesięcznika „Antena”. Prowadził swoje własne audycje radiowe. Wraz z J. Przanowskim opracował „Skrócone kalendarium Polskiego Radia za lata 1924–1939. Druk do użytku wewnętrznego”. Wspomnienia S-ego z działalności konspiracyjnej ukazały się w tomie: „Akcja «N». Wspomnienia 1941–1944” (W. 1972). Zmarł 24 I 1986 w Warszawie i został pochowany (31 I) na cmentarzu Powązkowskim. Był odznaczony m.in.: Krzyżem AK, Złotym Krzyżem Zasługi (1961) Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1978).
S. żonaty był z Danutą z Tomaszewskich (17 VII 1908 – 13 I 1943), prawnikiem, żołnierzem AK, która wraz z nim aresztowana, zginęła w Oświęcimiu. Po wojnie zawarł związek małżeński z Aliną z Dobrowolskich, 1.v. Ziółkową, także żołnierzem ZWZ–AK, pseud. Maria. Oba małżeństwa były bezdzietne.
Słownik uczestniczek walki o niepodległość Polski 1939–1945, W. 1988 (dot. Danuty Smoleńskiej); Księgi zgonów z Auschwitz, Fragmenty [T. 5] Indeks nazwisk M–Z, München 1995 s. 1138; – Bartoszewski W., 1859 dni Warszawy, Wyd. 2, Kr. 1982; Domańska R., Pawiak. Więzienie Gestapo, W. 1978; Kwiatkowski M. J., Polskie Radio w konspiracji 1939–1944, W. 1989; tenże, „Tu mówi powstańcza Warszawa…”. Dni Powstania w audycjach Polskiego Radia i dokumentach niemieckich, W. 1994; tenże, „Tu Polskie Radio Warszawa…”, W. 1980; tenże, Wrzesień 1939 w warszawskiej rozgłośni Polskiego Radia, W. 1984; Mazur G., Biuro Informacji i Propagandy SZP–ZWZ–AK 1939–1945, W. 1987 (fot.); Michalski C., Wojna warszawsko-niemiecka, W. 1974; Pszczołowski T., Stanisław Smoleński (1908–1986), „Antena” 1986 nr 9 s. 15 (fot.); Załęski G., Satyra w konspiracji 1939–1944, W. 1958 s. 307–9, 326–8; – Akcja «N». Wspomnienia 1941–1944, Pod red. H. Auderskiej i Z. Ziółka, W. 1972 (fot.); Wanat L., Za murami Pawiaka, W. 1972; Wspomnienia więźniów Pawiaka, W. 1964; Ziółek Z., Od okopów do barykad. Wspomnienia 1939–1944, W. 1976; – Nekrologi z r. 1986: „Stolica” nr 21, „Życie Warszawy” nr 24; – Arch. Uniw. Warsz.: Informacje pisemne z 28 IV 1998 i z Biura Kadr i Spraw Socjalnych „Polskiego Radia SA” z 5 VI 1998 (w zbiorach autora); CAW: Akta S-ego, sygn. Ap. 5925; – Informacje Daromiły Żenczykowskiej z Londynu.
Grzegorz Mazur