Reger Tadeusz, pseud. i krypt.: Banita, Blask, R., R.T., T.R., T.R.r., Tareg (1872–1938), działacz ruchu robotniczego i niepodległościowego, poseł do parlamentu austriackiego, Sejmu Ustawodawczego i Sejmu RP, dziennikarz i publicysta. Ur. 2 IV w Nowym Jorku, był synem Karola (zm. 1898), inżyniera budownictwa dróg i mostów, oraz Emmy z Kochów, 1. v. Jacobi, z pochodzenia Niemki (Bawarki), ewangeliczki (zm. 1879), starszym bratem Witolda Wacława (zob.). Rodzice powrócili rychło z emigracji do Przemyśla, gdzie R. spędził dzieciństwo i ukończył szkoły początkowe.
Z uwagi na częste zmiany miejsca pobytu ojca, zatrudnionego wówczas na kolei, R. wychowywał się w Przemyślu, głównie pod wpływem dziadka, doktora praw Karola Regera, adwokata o przekonaniach demokratyczno-patriotycznych, oraz stryja Wacława Regera, wydawcy „Gazety Przemyskiej”, organu mieszczańsko-demokratycznego o nastawieniu antyaustriackim, zamieszczającego artykuły poświęcone problematyce społecznej. Z tej gazety, mając lat piętnaście, R. dowiedział się o teoriach socjalistycznych i stał się ich sympatykiem. Do gimnazjum uczęszczał w Przemyślu (1885–8), a następnie ukończył czwartą klasę w Gimnazjum Św. Anny w Krakowie (1888/9), w której wraz z kilku kolegami założył nielegalne kółko samokształceniowe o nazwie «Biali Ludzie»; nawiązał też kontakt z emigracyjną Gminą Narodowo-Socjalistyczną i jej organem „Pobudką” (1889) oraz z lwowską „Pracą” Józefa Daniluka, do których pisał korespondencje. W dn. 2 VII 1889 wstąpił na praktykę jako uczeń aptekarski (aspirant) w Krakowie, po ukończeniu której złożył (2 VII 1892) z odznaczeniem egzamin przed Gremium Aptekarzy Galicji Zachodniej w Krakowie i został asystentem (podaptekarzem) w aptece Józefa Skakalskiego w Podgórzu, od 1 VIII 1893 w aptece w Jordanowie. R. należał do założycieli pierwszego stowarzyszenia zawodowego pracowników aptekarskich «Unitas». Z powodu swych przekonań i prowadzonej działalności został usunięty z zajmowanej posady. W jesieni 1892 rozpoczął studia farmacji na UJ, w których wyróżnił się wynikami kolokwiów i egzaminów, ale za udział w zebraniach stowarzyszeń robotniczych «Siła» w Zagórzu Starym, Nowym Sączu i Krakowie (1891–2) i treść wygłaszanych tam przemówień (R. w dodatku współpracował od r. 1890 z lwowskimi pismami socjalistycznymi „Robotnikiem” oraz „Siłą” redagowanymi przez Ignacego Daszyńskiego), otrzymał 28 XI naganę z ostrzeżeniem, a za dalszą działalność i za związki ze strajkującymi krakowskimi murarzami został 3 VI 1893 decyzją Senatu UJ relegowany na trzy semestry wraz z Emilem Haeckerem. Współpracę z «Siłą» przedstawił później we wspomnieniu Pierwsze kroki (w: „Kalendarz Robotniczy na rok 1915”, Kr. 1915). R. wstąpił w szeregi Socjalno-Demokratycznej Partii w Galicji (SDP) i wszedł w skład jej ścisłego Komitetu Agitacyjnego w Krakowie, a dzięki poparciu przewodniczącego krakowskiej «Siły» Szczepana Kurowskiego oraz redaktora i wydawcy „Naprzodu” Jana Englischa, został współredaktorem tego pisma obok I. Daszyńskiego, E. Haeckera i Salomona Zelta. Od r. 1893 nadsyłał korespondencje do londyńskiego „Przedświtu”. Był delegatem galicyjskiego ruchu zawodowego na I kongresie ogólnoaustriackich związków zawodowych zwołanym do Wiednia 24–27 XII 1893. Po wystąpieniu R-a zjazd zgodził się uznać organizacje «Siły» w Galicji za stowarzyszone. Zarówno jego aktywność w SDP jak i redagowanie „Naprzodu” naraziły go na wielokrotne represje i szykany: w końcu lutego 1894 został aresztowany i oskarżony o przygotowywanie spisku przeciwko państwu (obok R-a zostali wówczas aresztowani także inni działacze krakowscy: Englisch, zecerzy Leon Misiołek i Jan Szolc oraz krawiec Wacław Pasławski), czego dowodem miało być przemówienie na pogrzebie robotnika Józefa Adamskiego (25 II t.r.), równocześnie w lutym i marcu 1894 parokrotnie skonfiskowano „Naprzód”; w listopadzie t.r. został ponownie aresztowany za rzekome organizowanie zamachu na cesarza. W r. 1894 spędził ogółem 172 dni w areszcie śledczym, podczas gdy sądy przysięgłych bądź uwalniały go od kary, bądź orzekały łagodne wyroki (opiewały one łącznie we wszystkich powyższych sprawach na 16 dni więzienia). Za swą działalność w ruchu robotniczym do wybuchu pierwszej wojny światowej R. odsiadywał karę więzienia w wymiarze łącznym trzech lat. R. działał również w żydowskim ruchu robotniczym Krakowa («Brüderlichkeit») oraz na wsi galicyjskiej.
Od wiosny 1894 R. dorywczo działał z ramienia SDP jako agitator na Śląsku Cieszyńskim oraz w Zagłębiu Ostrawsko-Karwińskim. Starał się poznać bliżej to środowisko, zamierzając w przyszłości podnieść pod względem organizacyjnym tamtejszy polski ruch robotniczy. Na III Zjeździe SDP we Lwowie (12–15 VIII 1894) R. zgłosił postulat 10-godzinnego dnia pracy w kopalniach (jako kroku wstępnego w walce o 8-godzinny), ponadto wraz z Zygmuntem Leserem domagał się założenia organizacji politycznej wśród morawsko-śląskich górników, w przeciwieństwie do stanowiska Piotra Cingra, przewodniczącego Stowarzyszenia Górniczo-Hutniczego «Prokop», zrzeszającego zarówno Czechów jak i Polaków, który zalecał naprzód umocnienie ruchu związkowego jako gruntu dla późniejszej działalności politycznej. Poglądy swe przemienił R. rychło w czyn osiedlając się we wrześniu 1895 w osadzie górniczej Poręba w pobliżu kopalni «Zofia» w karwińskim zagłębiu węglowym, pełniąc funkcje referenta Polaków-członków «Prokopa». Przy jego pomocy powstał w październiku 1895 Komitet Agitacyjny i Prasowy SDP w Łazach, który zajął się kolportażem „Naprzodu” oraz „Prawa Ludu” na Śląsku Cieszyńskim, w Zagłębiu Ostrawsko-Karwińskim i północnych Morawach. W ten sposób partia socjaldemokratyczna w Galicji objęła swymi wpływami tych robotników polskich, którzy byli równocześnie członkami «Prokopa», a nawet jego aktywistami jak Teodor Tomica, Jan Burkot, Alojzy Bonczek. Podczas strajku górników w Zagłębiu Ostrawsko-Karwińskim (luty–marzec 1896) R. występował na kilkudziesięciu zebraniach «Prokopa» zachęcając strajkujących do wytrwania.
Za kolportaż gazet i odezw strajkowych R. odbywał przez kilka tygodni karę więzienia. Na IV Zjeździe SDP w Nowym Sączu (28–29 IX 1895) R. poparł stanowisko Daszyńskiego, zalecającego skupienie uwagi partii na proletariacie przemysłowym, odsuwając kwestię opracowania programu agrarnego partii na później. Później, na VIII Zjeździe SDP we Lwowie (5–6 I 1903), skrytykował program agrarny opracowany przez Władysława Gumplowicza. Występując solidarnie z robotnikami czeskimi w sprawach zawodowych, R. starał się wprowadzić do klasowego ruchu robotniczego formy narodowe w celu umocnienia poczucia łączności i wspólnoty kulturalnej z masami pracującymi pozostałych ziem polskich, przede wszystkim Galicji. Działalność R-a miała doniosłe znaczenie z uwagi na pominięcie robotników przez cieszyński ruch odrodzenia narodowego. Pilną potrzebą stało się wówczas pozyskanie własnego pisma dla robotników polskich tych terenów. Stąd też, poza kolportażem pism galicyjskich, służył tym celom także miesięcznik lwowski „Światło” (1895), którego R. podobnie jak i krakowskich „Kalendarzy Robotniczych” (1894–1905) był szczególnie aktywnym współpracownikiem, popularyzując w nich m.in. tradycje polskiego ruchu robotniczego. R. na polecenie SDP wydawał w Czacy na Słowacczyźnie (na przełomie l. 1896/7), podczas pobytu ks. Stanisława Stojałowskiego w więzieniu węgierskim, popularne także wśród robotników pisma „Wieniec” i „Pszczółkę” drukowane dotąd w Cieszynie. Był to jednak środek doraźny, tym bardziej, że wkrótce na tle różnic ideowych R. rozszedł się z ks. Stojałowskim, by z czasem wyprzeć go całkowicie z terenu Zagłębia Ostrawsko-Karwińskiego i okręgu ustrońsko-trzynieckiego, na których szukał on wówczas bazy swej działalności politycznej. Zwalczaniu ks. Stojałowskiego i jego doradców oraz popleczników służyła broszura R-a, wydana pod pseud. Banita, „Hands off!” („Ręce do góry!”). Wąż i chłop i „Dwa tuzy” (Cieszyn 1897).
Znaczenie R-a nieustannie rosło; na V kongresie socjaldemokracji austriackiej w Pradze (5–11 IV 1896) występował jako delegat SDP, a także był jednym z przewodniczących kongresu; zabierał też głos w sprawie potrzeby sformułowania programowych postulatów narodowych, pominiętych w programie hainfeldzkim z r. 1888, skrytykował także niemiecką socjaldemokrację za zaniedbanie pracy w związkach zawodowych, stawiając za przykład brak zorganizowania robotników górnośląskich, którzy mogliby wspierać strajk górników ostrawskich. Po zakończonym tam strajku na wiosnę 1896 R. założył w Orłowej pierwszy na tym terenie konsum robotniczy. Występował jako mówca na licznych wiecach i obchodach majowych, głosząc żądania 8-godzinnego dnia pracy, ograniczenia bezrobocia, zreformowania ustawy o ubezpieczeniu robotników na wypadek choroby, zwiększenia dotacji na cele polskiego szkolnictwa ludowego. W akcji wyborczej do ogólnoaustriackiego parlamentu R. występował jako agitator; wybrany został wtedy z V kurii P. Cingr. Od schyłku lata 1896 do połowy 1897 r. przebywał w Galicji u brata Witolda w Przemyślu, a także we Lwowie, gdzie z polecenia Daszyńskiego redagował „Nowego Kolejarza”. W połowie 1897 r. powrócił na stałe do Cieszyna. Na V Zjeździe SDP we Lwowie (5–8 IX 1897) R. został wybrany w skład Komitetu Wykonawczego (KW) SDP, władzy naczelnej obu Komitetów Galicji Zachodniej i Wschodniej. Odtąd, aż do r. 1918, należał do KW bądź Kontroli partyjnej, które łącznie tworzyły w SDP Zarząd Partyjny (w l. 1911–18 wchodził do Zarządu ex officio jako poseł do parlamentu). V Zjazd SDP na wniosek m. in. jego brata Witolda, uchwalił zmianę nazwy partii na Polska Partia Socjalno-Demokratyczna Galicji i Śląska (PPSD).
Najważniejszym osiągnięciem R-a w tym czasie było powołanie do życia pierwszego na Śląsku polskiego pisma socjalistycznego, organu PPSD „Równość”. Pismo poświęcone sprawom zawodowym, społecznym i politycznym ludu pracującego” (1897–1901). Numer okazowy ukazał się w Cieszynie 24 VI 1897. Pierwotnie „Równość” wychodziła jako dwutygodnik, od r. 1898 trzy razy w miesiącu, od r. 1900 jako tygodnik, a w czasie wielkiego strajku powszechnego górników w Zagłębiu Ostrawsko-Karwińskim, niezależnie od tygodnika, jako dziennik (21 II – 20 III 1900), by w r. 1901 ukazywać się trzy, bądź dwa razy w miesiącu. Nakład pisma wynosił od 1 200 do 2 400 egzemplarzy. Początkowo drukowane było w Cieszynie, z czasem (1899 – listopad 1900) w Bielsku, a w końcu (1 XII 1900 – 29 VI 1901) w Morawskiej Ostrawie. R. był wydawcą i redaktorem odpowiedzialnym „Równości” (1897–9 oraz od 1 XII 1901). W czasie stanu wyjątkowego w Galicji (1898) i zamknięcia gazet robotniczych, „Równość” kolportowano także w Krakowie. W treści pisma R. wysunął na czoło walkę o pozyskanie przez proletariat drogą możliwie najlepszych ustaw znaczącego wpływu na życie w kraju i państwie, a więc poprzez reformę wyborczą do rad gminnych, sejmu krajowego i parlamentu. „Równość” broniła interesów ekonomicznych i politycznych klasy robotniczej oraz chłopstwa, demaskowała egoizm klasowy właścicieli fabryk i kopalń, krytykowała rolę kleru zwalczającego ruch robotniczy, natomiast pomijała kwestię możliwości zmiany ustroju drogą rewolucyjną przez proletariat, nawet w odległej przyszłości. Dzieje pisma przedstawił R. w obszernej relacji, zarazem próbie monograficznego ujęcia pt. Przyczynek do dziejów powstania i rozwoju polskiej prasy socjalistycznej na Śląsku Cieszyńskim. 1: „Równość”. Z powodu 20-letniego jubileuszu „Robotnika Śląskiego” (Frysztat 1924; toż w skróceniu: Ze wspomnień o „Równości”, w: „Wspomnienia Cieszyniaków”, Zebrał i oprac. L. Brożek, W. 1964).
W celu spopularyzowania problemów prawa pracy przetłumaczył R. na polski komentarz prawnika wiedeńskiego Izydora Ingwera, „Objaśnienia do ustawy o zaprowadzeniu Sądów Przemysłowych” (Wiedeń 1898), wydany nakładem Komisji Zawodowej socjaldemokracji austriackiej. W dn. 24–29 IX 1899 był delegatem PPSD na kongresie tejże partii w Brnie na Morawach, krytykując (podobnie jak Daszyński czy Mykoła Hankewycz) mglistość zarysowanej możliwości współżycia różnych narodów w obrębie Austrii. R. zapowiedział, że «socjaliści polscy wszystkich trzech zaborów pracują wytrwale nad usunięciem tej straszliwej krzywdy narodu polskiego i dążą do zjednoczenia w przyszłości wszystkich trzech zaborów w jedną politycznie i narodowo niezależną całość, do wolnej i zjednoczonej ojczyzny». W podobnym duchu wypowiedział się na VI Zjeździe PPSD w Krakowie (6–8 I 1899), krytykując poglądy Władysława Studnickiego (pseud. Veto), rzecznika wyodrębnienia Galicji («My chcemy wolnej Polski, nie Galicji!»). Powołany na tym Zjeździe w skład Krajowej Komisji Zawodowej, R. traktował równorzędnie znaczenie partii i związków zawodowych, czemu dał wyraz także w swym wystąpieniu zjazdowym w Krakowie. Z inicjatywy R-a zwołano w Orłowej (5 VIII 1900) zebranie konstytuujące Stowarzyszenie Zawodowe Górników Obojga Płci dla Galicji i Śląska – «Siła», którego przewodniczącym został P. Cingr, a sekretarzami R. i Jan Kohutek. Stowarzyszenie z siedzibą w Orłowej miało charakter wielonarodowy, a członkowie otrzymywali pisma „Równość”, „Na Zdar!”, „Glück auf!” oraz ukraińską „Volę .”
Dążenie do zjednoczenia wszystkich narodowych stowarzyszeń zawodowych znalazło swój wyraz w powołaniu (2 VI 1901) w Morawskiej Ostrawie Unii Górników dla Moraw, Śląska i Galicji, której przewodniczącym został Cingr, a sekretarzem R. Zostały w niej połączone trzy dotychczasowe stowarzyszenia górnicze działające w Zagłębiu Ostrawsko-Karwińskim, a mianowicie «Prokop», «Svornost» i «Siła», którą we wrześniu t. r. przekształcono w grupę miejscową Unii Górników w Orłowej. R. występował wielokrotnie na zebraniach Unii. Powstanie Unii Górników w Austrii, podporządkowało jej także Unię w Morawskiej Ostrawie. Stąd też R., który opowiadał się za powołaniem takiej centralnej organizacji zawodowej górników, rozpoczął w połowie grudnia 1903 wydawać w Cieszynie (od r. 1912 we Frysztacie), jako organ PPSD, „Robotnika Śląskiego”, początkowo jako dwutygodnik, od r. 1904 trzy razy w miesiącu, od r. 1906 jako tygodnik, a od początku 1915 r. dwa razy w tygodniu; od r. 1905 pismo posiadało swój dodatek miesięczny „Górnik”, usamodzielniony od stycznia 1906 jako polski organ Unii Górników w Austrii, ukazujący się w Cieszynie (1906–7), następnie w Morawskiej Ostrawie (1907–15, wznowiony 1917). „Robotnik Śląski” miał także inne dodatki, w tym „Dodatek literacki i naukowo-popularny”, „Nowiny Ostrawskie” (od r. 1908) i dodatek nadzwyczajny „Ruch” (1915). Redaktorem odpowiedzialnym pisma oraz jego dodatków był R. W tym czasie wydał tłumaczenia bądź przedruki artykułów zamieszczanych na łamach „Kalendarza Robotniczego” jak: (wydany w serii „Knižki za naroda” No 5) przekład bułgarski Ljudwik Warinski. Prevel’ot’ pol’ski G. B., Varna 1901, czy też Jak organizować partię; Historya reformy kas brackich górniczych; Ze wspomnień agitatora, zamieszczone w t. 3 serii Czytelnia Robotnicza, (Kr. 1905), broszurę Organizator. Statut organizacyjny Polskiej Partyi Socyalno-Demokratycznej Galicyi i Śląska z objaśnieniami i praktycznemi wskazówkami jak organizować partyę (Cieszyn 1908), następnie pod wspólną redakcją R-a i Maurycego Rothmanna w wersjach polskiej, niemieckiej i czeskiej: Pamiątka uroczystości otwarcia Domu Robotniczego w Cieszynie 5 czerwca 1910 (Cieszyn 1910). Sprawom stosunku socjalizmu do religii służyła przygotowana przez R-a, autorstwa A. Bonczka, „Historia budowy kościoła w Stonawie”, współwydana z jego rozprawą Socjalna Demokracja a klerykalizm (Cieszyn 1912).
Poza działalnością redaktorską i wydawniczą zaangażował się R. w walkę o zdobycie powszechnego i równego prawa wyborczego; w tym celu przeprowadzony został także strajk powszechny w całym państwie (28 XI 1905). R. należał zarówno w Robotniczym Związku Wyborczym, jak i Unii Górników do wnioskodawców zalecających taką formę nacisku w prowadzonej walce. Jako czołowy działacz polskiego ruchu robotniczego na Śląsku Cieszyńskim, w marcu 1906 wszedł do władz naczelnych powstałego wówczas Komitetu Obwodowego PPSD Śląska (później także i Moraw). W kampanii wyborczej do Rady Państwa (1906/7), R. uzyskał w powiatach Frysztat i Bogumin 73% głosów (także czeskich i niemieckich wyborców) i został wybrany, ale wówczas zrzekł się mandatu na rzecz Daszyńskiego, który z powodu machinacji wyborczych utracił go w Krakowie. R. kandydował ponownie do parlamentu w r. 1911 i został wybrany uzyskawszy 90% wszystkich głosów okręgu frysztackiego. Jako członek klubu poselskiego PPSD R. brał udział w Radzie Państwa w pracach komisji socjalno-politycznej (wypowiadając się zwłaszcza w sprawach ochrony pracy) oraz szkolnej, a także w podkomisji dla spraw górniczych i robotników przemysłowych (w tej ostatniej był sekretarzem); był też referentem spraw ubezpieczeniowych. W r. 1907 był inicjatorem powołania do życia Stowarzyszenia Polskich Robotników i Robotnic «Siła», z siedzibą w Cieszynie, i opracował statut. Pierwszym przewodniczącym «Siły» został lekarz dr Ryszard Kunicki, a R. członkiem Zarządu (przewodniczącym był dopiero w l. 1928–38). Okoliczności powstania «Siły» przedstawił później w wydawnictwie jubileuszowym (Dlaczego założyliśmy „Siłę”? Przed dwudziestu laty 1908–1928, w: „Na zlot młodzieży robotniczej Śląska Cieszyńskiego z okazji dwudziestolecia Robotniczego Stowarzyszenia Kulturalno-Oświatowego „Siła” 1908–1928”, Cieszyn 1928, toż w skróceniu w: „Wspomnienia Cieszyniaków”, Zebrał i oprac. L. Brożek, W. 1964). Działalność «Siły» obejmowała akcje: odczytową, teatralną, śpiewaczą, wychowanie fizyczne oraz imprezy rozrywkowe. W r. 1908 wraz z Józefem Kwiatkiem był R. polskim wykładowcą w szkole dla działaczy organizacji zawodowych i partyjnych w Morawskiej Ostrawie (wykłady odbywały się także po czesku i niemiecku). Współdziałał z Dorotą Kłuszyńską w rozwoju ruchu kobiecego na Śląsku Cieszyńskim, propagował spółdzielczość spożywców wśród górników polskich, wspierał także Tow. Uniwersytetu Ludowego im. Adama Mickiewicza. Był przewodniczącym Tow. Kasy Chorych w Cieszynie (1908–20), później w polskim Cieszynie powołał do życia Powiatową Kasę Chorych i następnie jej przewodniczył (1920–9). Uczestniczył jako delegat PPSD w nadzwyczajnym kongresie II Międzynarodówki w Bazylei (24–25 XI 1912) przekazując relację z obrad na łamach „Naprzodu” (Międzynarodowy Kongres Socjalistyczny w Bazylei. Od sprawozdawcy „Naprzodu”, 1912 nr 275). Jego niepodległościowe przekonania polityczne sprawiły, że przed wybuchem pierwszej wojny światowej R. zbliżył się do Józefa Piłsudskiego. W r. 1910 zorganizował na Śląsku Cieszyńskim Związek Strzelecki, którego kadry zasilili członkowie «Siły».
Po wybuchu wojny R. zgłosił się w sierpniu 1914 do Legionów Polskich. Został mianowany z ramienia PPSD komisarzem wojskowym Legionów w Cieszynie; współorganizował oddział cieszyński Legionów, werbował ochotników i opiekował się rannymi. Jednocześnie od początku października 1915 był delegatem w Departamencie Wojskowym Naczelnego Komitetu Narodowego (NKN) w Cieszynie. W początkach lipca 1916 należał do opozycji przeciwko Departamentowi (chodziło o Władysława Sikorskiego), zarzucającej mu całkowitą zależność od austriackiej Naczelnej Komendy Wojskowej i opowiadającą się za Piłsudskim. Wcześniej, 15 XII 1915, zgłosił się do służby czynnej; był od lutego 1916 (awansowany na podporucznika) oficerem werbunkowym kolejno w Opatowie, Pabianicach i Łodzi. W maju lub czerwcu 1917 otrzymał urlop z wojska w związku ze zwołaniem Izby Posłów w Wiedniu i powrócił do działalności parlamentarnej. W dn. 28 V 1917 na posiedzeniu koła polskich posłów do Sejmu Krajowego, Rady Państwa i Izby Panów, odbytym w Krakowie, R. w imieniu polskiej ludności Śląska Cieszyńskiego opowiedział się za rezolucją Koła Polskiego głoszącą dążność do odzyskania niepodległej i zjednoczonej Polski z dostępem do morza (jako poseł ziemi cieszyńskiej wypowiedział się później w parlamencie 7 X 1918 za przyłączeniem Śląska Cieszyńskiego do Polski). Zabiegał też o polepszenie warunków bytu mieszkańców Śląska: w końcu maja 1917 złożył w Min. Robót Publicznych z czeskim posłem socjaldemokratą Janem Prokešem memoriał w sprawie uregulowania systemu płac, podwyższenia zarobków i udoskonalenia zaopatrzenia w żywność dla robotników; podobnie w połowie sierpnia t.r. interweniował w parlamencie za zniesieniem sądów doraźnych i odwołaniem stanu wyjątkowego na Śląsku Cieszyńskim i w Zagłębiu Ostrawsko-Karwińskim w związku z rozruchami głodowymi. Dzięki interwencjom R-a i Cingra, Min. Spraw Wewnętrznych przywróciło wtedy wolność zgromadzeń i zezwoliło na podjęcie działalności stowarzyszeń robotniczych. Wydarzenia w Rosji zradykalizowały poglądy R-a. Podczas manifestacji w Orłowej w czasie trwającego strajku (23 I 1918), w świetle relacji prasowych, swym przemówieniem «ujął sobie zebranych … przykładając miarę bolszewickich idei podziału dóbr do stosunków śląskich», a podczas tłumnego wiecu w Cieszynie (27 X t.r.) zapowiedział, że «powstająca Polska, to będzie Polska robotnika i chłopa». Natomiast na zebraniu konstytuującym Radę Narodową Księstwa Cieszyńskiego (12 X 1918) zarówno poseł ks. Józef Londzin (Związek Śląskich Katolików), jak i R. występowali już z poglądami solidaryzmu narodowego, zaś nazajutrz w Orłowej głosili żądania ogólnodemokratyczne. R. został jednym z trzech (obok ks. Londzina i posła dr Jana Michejdy z Polskiego Zjednoczenia Narodowego) prezydentów Rady, która 30 X proklamowała przyłączenie Śląska Cieszyńskiego do Polski. R. wraz z ks. Londzinem konferowali z przedstawicielami Czechów (Cingrem, Isidorem Zahradníkiem i Vlastimilem Tusarem) w sprawie rozgraniczenia terenu Śląska, czym zajmowała się Komisja Rozgraniczenia oraz Komisja Biura Prawnego Rady (w składzie obydwu uczestniczył R.). Po przejęciu władzy na Śląsku Cieszyńskim przez Radę w imieniu rządu polskiego, R. 5 XI 1918 podpisał (wraz z R. Kunickim z Frysztatu, nauczycielem Pawłem Bobkiem z Cieszyna oraz inż. Józefem Kiedroniem z Dąbrowy) w imieniu Rady umowę z przedstawicielami Zemského Národního Výboru pro Szlezsko w sprawie podziału strefy wpływów oraz regulującą sprawę korzystania przez stronę polską i czeską z produkcji węgla w Zagłębiu Ostrawsko-Karwińskim. Postanowienia tej umowy były respektowane do czasu rozpoczęcia 23 I 1919 przez Czechów działań (trwających do 30 I t. r.) zbrojnych. W dn. 28 I R. jako reprezentant PPSD z terenu Śląska wszedł w skład Komisji Rządzącej dla Galicji, Śląska, Spisza i Orawy, która działała w okresie wyborów do Sejmu Ustawodawczego. Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego istniała do d. 4 VIII 1920, kiedy podjęła uchwałę o swym rozwiązaniu (od 25 XI 1918 działała posiadając z upoważnienia rządu RP kompetencje rządu krajowego). Następnie R. należał do Komitetu Likwidacyjnego Rady, pełniącego swe obowiązki do 2 VI 1924.
Na pierwszym, zjednoczeniowym (określanym jako XVI Kongres PPSD) kongresie Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) w Krakowie (26–27 IV 1919) R. został powołany do Rady Naczelnej (RN) oraz wybrany do Centralnego Komitetu Wykonawczego (CKW) PPS, w którym działał do r. 1920. Członkiem RN był ponownie w l. 1924–38, ponadto wchodził (1920–7) w skład Komisji Rewizyjnej PPS, a także Komitetu Archiwalnego CKW PPS w Warszawie. Jako delegat PPS, a jednocześnie Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego, w czerwcu 1920 przebywał wraz z Hermanem Liebermanem we Francji, Anglii, Belgii i w Niemczech, biorąc udział w rozmowach politycznych z działaczami socjalistycznymi, związkowymi oraz przedstawicielami prasy starając się przedstawić i wyjaśnić aktualną sytuację w Polsce, zwłaszcza problemy Śląska Górnego i Cieszyńskiego. Wyjazd do Belgii był związany m. in. z możliwością arbitrażu króla Alberta I w sporze polsko-czeskim, do czego jednak nie doszło głównie wskutek przewlekania przez Sejm udzielenia zgody na arbitraż; natomiast udało się uzyskać od Labour Party cofnięcie bojkotu transportów drogą morską do Polski. W styczniu 1919 R. kandydował z ramienia PPSD w wyborach do Sejmu Ustawodawczego odbytych na Śląsku Cieszyńskim tylko częściowo wskutek zakłóceń spowodowanych zatargiem zbrojnym z Czechami. R. wszedł w skład Sejmu dokooptowany ustawą z 14 III t.r.; ponownie został wybrany do Sejmu RP w r. 1922 i piastował z ramienia PPS mandat aż do r. 1935. W Sejmie przewodniczył Komisji Ochrony Pracy (z jego inicjatywy i za jego staraniem uchwalono m. in. ustawę o ubezpieczeniu na wypadek bezrobocia), był także członkiem Komisji Zdrowia Publicznego i Inwalidzkiej oraz Handlowo-Przemysłowej. Ogłosił wówczas broszurę Socyaliści a niepodległość Polski (Kr. 1919), od stycznia 1920 współpracował przy wydawaniu dwumiesięcznego „Biuletynu Biura Socyalno-Politycznego przy Związku Robotników Przemysłu Górniczego RP we Frysztacie”, wydał też, jako referent sejmowej Komisji Ochrony Pracy, opatrzoną swą przedmową „Ustawę o ubezpieczeniu funkcjonariuszy prywatnych. Całkowity tekst ustaw, obowiązujących według ustawy z dnia 10 czerwca 1921” (Cieszyn 1921) oraz „Ustawę o ubezpieczeniu robotników od wypadków” (tamże). Występował w wielu debatach poselskich dotyczących zagadnień ustawodawstwa pracy oraz ustawy antyalkoholowej (W walce o zdrowie ludu. Przeciw rozpijaniu ludności. Mowy tow. posłów: Henryka Świątkowskiego, Tadeusza Regera, Zygmunta Piotrowskiego, Adama Ciołkosza i senatorów Doroty Kłuszyńskiej, Dra Stefana Kopcińskiego, Kr. 1931, nakładem PPS).
R. był od r. 1913 radnym miasta Cieszyna i przewodniczącym Komisji archiwalnej Rady Miejskiej. Był też inicjatorem budowy gmachu Kasy Chorych w Cieszynie oraz sanatorium Związku Górników «Domu Zdrowia» w Bystrej w pow. bielskim. W dwudziestoleciu międzywojennym ogłaszał fragmenty wspomnień umieszczając je w „Jednodniówce Majowej PPS” (W. 1920), a także pt. Garść wspomnień sprzed 40 lat („Naprzód” 1932 nr 273), Garść wspomnień z przed pół wieku blisko (w: „30 lat grupy miejscowej Związku Metalowców w Trzyńcu”, Trzyniec 1935). W imieniu socjalistów śląskich przemawiał na centralnej uroczystości obchodów stulecia urodzin Bolesława Limanowskiego w Warszawie (21 X 1934). Wypadki na Zaolziu w r. 1938 i tragiczną śmierć syna przeżył ciężko i zapadł na zdrowiu; przebywał na leczeniu w sanatorium w Bystrej, gdzie zmarł 15 X 1938. Po uroczystościach żałobnych odbytych w Bielsku i Cieszynie, został 18 X pochowany na cmentarzu Komunalnym w Cieszynie. R. był odznaczony Krzyżem Walecznych, Srebrnym Krzyżem Zasługi oraz Krzyżem Niepodległości (1933).
W r. 1906 R. ożenił się z wdową po bracie Witoldzie, Michaliną (z domu Olearczyk), z którą miał syna Witolda (ur. 1906), urzędnika Ubezpieczalni Społecznej w Cieszynie, podharcmistrza ZHP, komendanta Hufca «Cieszyn», zastrzelonego przez Czechów 26 IX 1938 r. na granicy polsko-czeskiej pod Jaworzynką; wychowywał też bratanicę (i zarazem pasierbicę) Emmę.
R. był zamiłowanym bibliofilem kolekcjonującym zwłaszcza socjalistyczne oraz patriotyczno-niepodległościowe druki śląsko-cieszyńskie. Księgozbiór R-a, liczący ponad 6 tys. woluminów, został po jego śmierci podzielony: podstawowy zbiór wydawnictw socjalistycznych i robotniczych w języku polskim, czeskim i niemieckim, wydawnictwa z zakresu ekonomii, statystyki, ustawodawstwa, parlamentaryzmu oraz silesiaca zakupiło Muzeum Miejskie w Cieszynie (obecnie przechowywane w Oddziale Zabytkowym Biblioteki Śląskiej w Cieszynie), broszury i ulotki agitacyjno-polityczne z l. 1867–1938, partyjne i kalendarze robotnicze (969 tytułów), zakupione w r. 1938 przez Muzeum Józefa Piłsudskiego w Łodzi, zostały po drugiej wojnie światowej przekazane do tamtejszego Archiwum Miejskiego (obecnie Arch. Państw. w Łodzi), natomiast druki socjalistyczne zostały przez wdowę ofiarowane do zbiorów Centr. Arch. KC PZPR w Warszawie.
Kormanowa, Mater. do bibliogr. 1866–1918; taż, Mater. do bibliogr. 1918–39; Pilch A., Czasopiśmiennictwo na Śląsku Cieszyńskim w latach 1848–1920 (Materiały do bibliografii), w: Studia i Mater. z Dziej. Śląska, Wr. 1960 III 461, 467, 475–7; W. Enc. Powsz. (PWN); Bar, Słown. pseudonimów; Freud F., Das österr. Abgeordnetenhaus. Ein biographisch-statistisches Handbuch 1907–1913, 1911–17, Wien 1907–11 (fot.); Księga działaczy ruchu rewol. (fot.); Łoza, Czy wiesz, kto to jest? (fot.); Mościcki-Dzwonkowski, Parlament RP 1919–27, (fot.); Oester. Biogr. Lexikon, Lf. 41; Rzepeccy, Sejm i Senat 1922–7 (fot.); Słown. Pracowników Książki Pol.; Śląski Słown. Biogr. I; – Buszko J., Ruch socjalistyczny w Krakowie 1890–1914 na tle ruchu robotniczego w Zachodniej Galicji, Kr. 1961; tenże, Walka „Naprzodu” z cenzurą (1892–1914), „Zesz. Prasozn.” R. 1: 1960 nr 5/6 s. 124–5; Chlebowczyk J., Nad Olzą. Śląsk Cieszyński w wiekach XVIII, XIX i XX, Kat. 1971 (fot. różne); tenże, Tadeusz Reger, „Zaranie Śląskie” R. 23: 1960 s. 404–27; tenże, Z tradycji proletariackiego internacjonalizmu na Śląsku Cieszyńskim i w Zagłębiu Ostrawsko-Karwińskim na przełomie XIX–XX w., „Sobótka” R. 9: 1954 s. 26–33, 47–55; Cybulski B., Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego (1918–1920), Opole 1980; Dziesięciolecie Polski Odrodzonej (fot.); Feldman W., Stronnictwa i programy polityczne w Galicyi 1847–1906, Kr. 1907 II 107; Holzer J., Polska Partia Socjalistyczna w latach 1917–1919, W. 1962; Kaczanowska J., Skład władz naczelnych PPS 1919–1939, „Z Pola Walki” R. 12: 1969 nr 4; Kłuszyńska D., Tadeusz Reger – rycerz niezłomny, „Naprzód” R. 45: 1938 nr 296 s. 1; Leinwand A., Poseł Herman Lieberman, Kr. 1983 (fot. zbior.); Leniek, Książka pamiątkowa Gimn. św. Anny; Najdus W., PPSD Galicji i Śląska 1890–1919, W. 1983 (fot. różne); Nowak F., Zapomniany farmaceuta, „Arch. Hist. Med.” T. 37: 1974 z. 4 s. 475–83 (fot.); Ogrodziński W., Dzieje piśmiennictwa śląskiego, Do druku przygot. L. Brożek i Z. Hierowski, Kat. 1965; Ostrowski S., Robotniczy Związek Wyborczy w Morawskiej Ostrawie w latach 1896–1906, „Studia Hist.” R. 31; 1988 [w druku]; Pawłowiczowa M., Książka polska i biblioteka na Śląsku Cieszyńskim w latach 1740–1920, Kat. 1986; Pilch A., Główne problemy polityczne i społeczne Śląska Cieszyńskiego w latach 1917–1918 (do powstania Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego), „Zesz. Nauk. UJ” nr 172: 1967, Prace Hist., z. 20 specjalny s. 87–97; tenże, „Równość” pierwsze polskie pismo socjalistyczne na Śląsku (1897–1901), „Zaranie Śląskie” R. 24: 1961 s. 415–39; tenże, Z dziejów walki polskich i czeskich robotników na Śląsku Cieszyńskim w latach 1918–1920, „Z Pola Walki” R. 2: 1959 nr 4; tenże, Związki zawodowe na Śląsku Cieszyńskim przed pierwszą wojną światową, W. 1966; Pilch J., Tadeusz Reger w 20-lecie śmierci, „Głos Ziemi Cieszyńskiej” R. 3: 1958 nr 43 s. 4; Popiołek K., Historia Śląska od pradziejów do 1945 roku, Wyd. 2, Kat. 1984 (fot.); Po zgonie Tadeusza Regera, „Naprzód” R. 45: 1938 nr 297 s. 3; Studia z dziejów młodzieży Uniwersytetu Krakowskiego od Oświecenia do połowy XX wieku, Kr. 1964 I; Tadeusz Reger, „Naprzód” R. 45: 1938 nr 294 s. 1; Tomicki J., Polska Partia Socjalistyczna 1892–1948, W. 1983 (fot. zbior.); Tymieniecka A., Polityka PPS w latach 1924–1928, W. 1968; Wadowski A., Księgozbiór Tadeusza Regera w Cieszynie, „Zaranie Śląskie” R. 29: 1966 s. 133–7; Zajączkowska W., Zbiór Tadeusza Rcgera znanego działacza socjalistycznego ziemi cieszyńskiej (przechowywany w Archiwum Państwowym w Łodzi), „Sobótka” R. 19: 1964 s. 511–19; Żarnowski J., PPS w latach 1935–1939, W. 1965; – Daszyński I., Pamiętniki, W. 1957 I–II; Jarosz M., Wędrówki po ścieżkach wspomnień, W. 1963; Kelles-Krauz K., Listy, Pod red. i ze wstępem F. Tycha, zebrał i oprac. W. Bieńkowski, A. Garlicka, A. Kochański, Wr. 1984 I–II; Lasocki Z., Wspomnienia szefa administracji P.K.L. i K.Rz., Kr. 1931 s. 7, 54, 61, 64, 129; Limanowski B., Pamiętniki, W. 1958–61 II, III; Na zlot młodzieży robotniczej Śląska Cieszyńskiego z okazji dwudziestolecia Robotniczego Stowarzyszenia Kulturalno-Oświatowego „Siła” 1908–1928, Cieszyn 1928 (fot.); Sprawy polskie na konferencji pokojowej w Paryżu w 1919 r. Dokumenty i materiały, Red. R. Bierzanek i J. Kukułka, W. 1967; Tadeusz Reger. Jednodniówka jubileuszowa. Wspomnienia lat czterdziestu, Cieszyn 1932 (fot. różne); Wasilewski L., Ze wspomnień (1896–1899) cz. 1, Oprac. J. Myśliński, „Z Pola Walki” R. 16: 1973 nr 2–3; Wspomnienia Cieszyniaków, Zebrał i oprac. L. Brożek, W. 1964; – Arch. UJ: Katalogi studentów S II 152, 153, Rodowody studentów S II 487, 488, Sprawy dyscyplinarne S II 714; CAW: Kapituła Krzyża Niepodległości T. 198; Centr. Arch. KC PZPR: zesp. 305/60 t. 33 k. 1–50; B. Śląska Oddz. Zabytkowy w Cieszynie: Arch. T. Regera, teczki nr 94–95; – Kirkor-Kiedroniowa z Grabskich Z., Wspomnienia, cz. 2: Ziemia mojego męża, Oprac. A. Szklarska-Lohmannowa, [w druku].
Wiesław Bieńkowski