Popławski Wiktor Aleksander, krypt. P., W. P., (WP) (1889–1935), publicysta, dziennikarz, poeta, tłumacz. Ur. w Warszawie, był synem Jana Ludwika (zob.) i Felicji z Potockich, siostrzeńcem krytyka Antoniego Potockiego oraz publicysty Józefa Karola Potockiego (Mariana Bohusza). Wczesne dzieciństwo spędził w Warszawie, później wraz z rodzicami przeniósł się do Lwowa; tutaj uczęszczał w l. 1900/1 i 1903/4 do Gimnazjum im. Franciszka Józefa (kl. II i V), maturę uzyskał w r. 1907, jednak w innej szkole, choć także we Lwowie (wg nekrologu w „Kur. Por.”). Następnie studiował nauki humanistyczne (wg tegoż nekrologu: romanistykę) na uniwersytetach w Lipsku, Monachium, a wreszcie (zapewne w trybie nadzwyczajnym) na UJ, równocześnie działał w stowarzyszeniach niepodległościowych. Studiów nie ukończył, gdyż po śmierci ojca (1908), musiał utrzymywać matkę i siostrę; rozpoczął pracę dziennikarską. Jakiś czas przebywał w Warszawie, gdzie zaprzyjaźnił się ze Stanisławem Miłaszewskim i Mieczysławem Srokowskim. W l. 1911–12 związał się z lwowskim organem Narodowej Demokracji „Słowem Polskim”, potem znów przeniósł się do Warszawy, gdzie w l. 1912–15 współpracował z naczelnym organem tegoż stronnictwa „Gazetą Warszawską” oraz z popularnym dziennikiem o tejże orientacji „Gazetą Poranną 2 Grosze”. Oprócz felietonów pomieszczał w tych pismach recenzje teatralne, muzyczne i literackie. W r. 1915 odmówił ewakuacji do Rosji z redakcją „Gazety Porannej” i zerwał z Narodową Demokracją, nie godząc się z jej orientacją na Rosję. W czasie niemieckiej okupacji Król. Pol. mieszkał w Wyszkowie nad Bugiem, ucząc w l. 1915–18 języka polskiego i historii w nowo utworzonym gimnazjum miejscowym. Wrócił następnie do Warszawy, gdzie przez krótki czas uczył w gimnazjum Edwarda Rontalera, potem (1919–22) był urzędnikiem w Polskiej Żegludze Państwowej, aby w końcu podjąć z powrotem pracę w dziennikarstwie; wszedł w r. 1922 w skład redakcji „Kuriera Porannego”. Sam drukował w tym dzienniku głównie felietony, w nich ostro i namiętnie piętnował w imię społecznej moralności wynaturzenia polskiego życia politycznego (np. Palący wstyd, nr 340 – w związku z napaścią młodzieży endeckiej na Bolesława Limanowskiego, Żal, nr 346 – o zabójstwie Gabriela Narutowicza). W poł. l. dwudziestych P. był sekretarzem Teatru Narodowego. W r. 1925 próbował wydawać (wespół z Edwardem Topolskim) ambitne czasopismo artystyczno-literackie „Fantazy” (wyszły tylko dwa numery).
P. cierpiał od młodości na lęk przestrzeni (agorafobią) i choroba ta wywarła decydujący wpływ na jego psychikę. Był człowiekiem o «indywidualności niezwykle wszechstronnej» (S. Miłaszewski), miał – przy znajomości kilku języków – bardzo rozległe zainteresowania. Podziwiano jego erudycję (zwany był przez przyjaciół «je sais tout»), ceniono talent dyskusyjny i polemiczny, cieszył się opinią świetnego rozmówcy. Oprócz uzdolnień literackich miał też muzyczne – sam grał i komponował, a w młodości przez jakiś czas studiował dyrygenturę w monachijskim konserwatorium. P. wypowiadał się wyłącznie w małych formach: w felietonie i liryce. Szersze pole do okazania możliwości pisarskich dała mu kilkuletnia (1926–9) stała współpraca z czasopismem satyrycznym „Cyrulik Warszawski”, gdzie znalazł się w towarzystwie najwybitniejszych pisarzy grupy Skamandra i na ich tle, nawet po upływie kilkudziesięciu lat, «choć może nie tak błyszczący, bynajmniej nie razi» (Jan Józef Lipski). Jego liczne humoreski i felietony znajdowały uznanie redaktora Jana Lechonia («czytając je, pokładałem się od śmiechu» wspominał jeszcze po latach), który drukował je, mimo że nie przypadały do gustu «tzw. przeciętnym czytelnikom». Miały one dużą rozpiętość tematyczną. P. unikał w nich na ogół problematyki czysto politycznej, wprowadzając, bodaj najczęściej, obyczajową, ale obok tego dawał parodie literackie, a nawet rzeczy z dziedziny czystego nonsensu, zaś posługując się z reguły prozą, używał niekiedy formy wierszowanej. Równocześnie pisał P. do „Echa Tygodnia”, „Głosu Prawdy”, „Kuriera Czerwonego” (tu w r. 1928 zaprotestował w liście otwartym przeciwko urządzonym przez endecję obchodom dwudziestej rocznicy śmierci jego ojca), „Świata” i in. pism warszawskich. Jego współpraca z „Cyrulikiem Warszawskim” skończyła się w r. 1930, opuścił go – wraz z Lechoniem, Antonim Słonimskim i in. – kiedy „Cyrulik” «z pisma profesora [Kazimierza] Bartla […] stał się pismem „grupy pułkowników”» (Janusz Stradecki). W r. 1930 P. objął stanowisko zastępcy redaktora naczelnego (był nim wówczas Bogusław Miedziński) i faktycznego kierownika redakcji rządowej „Gazety Polskiej”. Był nim do r. 1931, gdyż postępująca agorafobia spowodowała, że mógł pracować tylko w domu. W takich warunkach powstawały m. in. felietony drukowane w „Expressie Porannym” i opatrzone stałym, znamiennie nawiązującym do pozytywistycznej publicystyki tytułem Z pola walki o byt.
Utwory poetyckie ogłaszał P. od r. 1907 w czasopismach wileńskich („Dzien. Wil.” 1907 nr 287 – wiersz Sen o życiu, „Goniec Wil.” 1908) i warszawskich („Tyg. Ilustr.” 1908–9, „Głos Warsz.” 1909, „Echo Liter.-Artyst.” 1914, później w „Rydwanie” 1919). Przed pierwszą wojną światową przygotował tom poetycki pt. Lato, nie wydał go jednakże i zniszczył. W okresie pobytu w Wyszkowie powstały «na wpół pamiętniki, na wpół poematy prozą» zatytułowane Kartki (Miłaszewski). Twórczość poetycką zarzucił po r. 1922 i powrócił do niej dopiero pod koniec życia. Tuż przed śmiercią przygotował wybór swoich wierszy, który ukazał się po jego zgonie pt. Ja i świat (Poezje) (W. 1936, ze wstępem Antoniego Potockiego). Mistrzami poetyckimi P-ego byli zrazu R. M. Rilke (którego tłumaczył) oraz Francuzi: A. Rimbaud, J. Laforgue i P. Verlaine, z polskich poetów oddziałali nań Leopold Staff i Miłaszewski. W okresie pierwszej wojny światowej liryka jego, której głównymi znamionami były dotąd smutek, poczucie słabości, konflikt między marzeniem a rzeczywistością, przeczucie rychłej śmierci, nabrała charakteru bardziej oryginalnego, reagując na współczesne wypadki i podejmując ujęcia groteskowe. P. pisał również wiersze w języku niemieckim (np. Roter Hahn z r. 1921).
Z kontaktów P-ego z teatrem wynikła zapewne jego twórczość przekładowa, przeznaczona zrazu dla potrzeb scenicznych i nie ogłaszana drukiem, choć obejmowała – z niewielu wyjątkami – sztuki wybitne. Po młodzieńczym przekładzie „Profesji pani Warren” G. B. Shawa (wyst. W. 1907) nastąpiły dokonane wspólnie z żoną spolszczenia innych dramatów tego autora: „Żołnierz i bohater” (wyst. W. 1921) oraz „Człowiek i nadczłowiek”, później przetłumaczył jego powieść „An Unsocial Socialist” pt. „Dyletant” (W. ok. 1934). Przy współpracy żony powstał także chwalony przez Tadeusza Boya-Żeleńskiego przekład „Rewizora z Petersburga” N. Gogola (wyst. W. 1926), zapewne pod koniec życia przełożył P. sztukę W. Hasenclevera „Gobeck” (wyst. W. 1937). Na trwałe wszedł do polskiego życia literackiego uzupełniony przez małżeństwo Popławskich dawny przekład Włodzimierza Górskiego „Klubu Pickwicka” Ch. Dickensa (W. 1927, kilkanaście wydań). Osobno wydał P. jeszcze tłumaczenie z niemieckiego powieści F. Hollaendera „Przebudzenie” (W. 1928), drobniejsze prace translatorskie rozrzucił po czasopismach (np. humoreski A. Awierczenki i M. Zoszczenko w „Cyruliku Warsz.”). P. zmarł 27 III 1935 w Warszawie i został pochowany na cmentarzu Powązkowskim.
Małżeństwo P-ego z Zofią z Rejewskich (zob.) było bezdzietne.
Nowy Korbut (Słownik Pisarzy), I–IV; Bibliogr. Warszawy. Wydawn. ciągłe 1904–18; Straus S., Bibliografia tytułów czasopism teatralnych, Wr. 1953; – Grzegorczyk P., Jakiego Gogola znamy?, „Twórczość” 1953 nr 7 s. 163; Hertz P., Zbiór poetów polskich XIX w., W. 1975 ks. 6–7; Kumor S., Polskie debiuty Bernarda Shaw, W. 1971; Lipski J. J., Warszawscy „Pustelnicy” i „Bywalscy”, W. 1973 II; Potocki A., Poezja Wiktora Popławskiego, w: Popławski W., Ja i świat, W. 1936 s. V–XX; [Rec. „Rewizora z Petersburga” N. Gogola w przekładzie Popławskich] Boy-Żeleński T., „Kur. Pol.” 1926 nr 24; [Rec. tomu Ja i świat] Birkenmajer J., „Nowa Książka” 1938 nr 10 s. 610–11; Stradecki J., „Cyrulik Warszawski” w: Obraz literatury polskiej XIX i XX w., S. 6, Kr. 1979 I 442, 444; tenże, Funkcje społeczne satyry, w: Społeczne funkcje tekstów literackich i paraliterackich, Wr. 1974; tenże, W kręgu Skamandra, W. 1977; Winklowa B., Tadeusz Żeleński (Boy), W. 1967; Zieliński J., Jeszcze o warszawskich felietonistach, „Tyg. Powsz.” 1973 nr 41; – Dębicki Z., Iskry w popiołach, P. [1931] s. 105–8; Lechoń J., Dziennik, Londyn 1970 II; Miłaszewski S., Wspomnienie o zmarłym poecie, w: Wspominamy, P. 1939 s. 37–48; Sadzewicz M., Los tak chciał, w: Moja droga do dziennikarstwa, W. 1974; Słonimski A., Setny numer „Cyrulika”, „Cyrulik Warsz.” 1928 nr 18 s. 2; Spraw. dyrekcji C. K. Lwowskiego Gimnazjum im. Franciszka Józefa za r. szk. 1901, Lw. 1901; toż za r. szk. 1904, Lw. 1904; – Nekrologi: Krawczyńska J., „To było albo nie”, „Praca Obywatelska” 1937 nr 3, Śp. Wiktor Popławski, „Gaz. Pol.” 1935 nr 87, Ś.p. Wiktor Popławski, „Kur. Por.” 1935 nr 88; – „Gaz. Pol.” 1935 nr 87, 88; „Kur. Warsz.” 1935 nr 80, wyd. wieczorne; – IBL PAN: Kartoteka bibliograficzna; – Informacje Marii Karskiej z Warszawy i Heleny Szmidt z Torunia.
Rościsław Skręt