Stefańska Zofia Bożena (1900–1983), historyk dawnej broni, kustosz Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie.
Ur. 1 X w Warszawie, była córką Kazimierza Walentego Stefańskiego (zob.) i Zofii Bogumiły z Wojciechowskich. Rodzice byli działaczami Tow. Opieki nad Zabytkami, od lat zaprzyjaźnionymi z Bronisławem Gembarzewskim; zapewne wpłynęło to na zainteresowania i drogę zawodową S-iej.
S. ukończyła w r. 1918 siedmioklasową Szkołę Średnią Julii Jankowskiej-Statkowskiej w Warszawie, a w r. 1920 tamże Wyższe Kursy Pedagogiczne Katolickiego Związku Polek. Dn. 1 IX t.r. została zaangażowana przez Gembarzewskiego do powstającego Muz. Wojska; do czerwca 1921 stanowiła z nim dwuosobowy personel organizowanej placówki. W r. szk. 1921/2 uczyła historii w Gimnazjum Humanistycznym Żeńskim Jankowskiej-Statkowskiej, a w l. 1922–3 pogłębiała wiedzę z zakresu historii i historii sztuki w Wolnej Wszechnicy Polskiej. Świadectwo dojrzałości (wg Marii Haliny Słoniewskiej) uzyskała dopiero w r. 1924. Pod wpływem Gembarzewskiego zrezygnowała z rozpoczętych wówczas studiów na Uniw. Warsz. i podjęła 1 X t.r. pracę w Muzeum jako urzędnik etatowy. W r. 1925 zdała egzamin urzędniczy przed komisją egzaminacyjną przy MSW. Jako referentka Działu Rękopisów, Rycin i Inwentarzy rozpoczęła pracę od założenia inwentarzy militariów przekazanych z Muz. Narodowego, następnie opracowała kartoteki tematyczne, osób i miejscowości oraz przystąpiła do katalogowania książek biblioteki Muzeum oraz zabytków ikonograficznych. Przygotowała inwentarz poloników rewindykowanych na mocy traktatu ryskiego oraz kopii opisanych swego czasu przez Gembarzewskiego militariów polskich w Petersburgu. W wyniku tych prac ukazał się „Inwentarz Muzeum Wojska. Wiek XVIII i pierwsza połowa w. XIX” (W. 1929). Kolejnym etapem działań S-iej stała się weryfikacja zbiorów Muz. Narodowego w Rapperswilu, którego militaria trafiły do Muz. Wojska, a pozostała część do Biblioteki Narodowej. W l. trzydziestych prowadziła ożywioną działalność wystawienniczą, m.in. zorganizowała wielką wystawę na 100-lecie powstania listopadowego (katalog ukazał się w r. 1931) oraz kolejne wystawy: z okazji 70. rocznicy powstania styczniowego, 250-lecia odsieczy wiedeńskiej, 400-lecia urodzin Stefana Batorego (katalog opublikowano w r. 1933). W r. 1932 ukończyła kurs «w zakresie służby archiwalnej i regestraturalnej», zorganizowany przez Wydz. Archiwów Min. WRiOP. W r. 1933 zorganizowała przeprowadzkę Muzeum z ul. Podwale do nowej siedziby (wspólnej z Muz. Narodowym) przy al. 3 Maja. Należała do współzałożycieli Stow. Przyjaciół Muz. Wojska (grudzień 1933) i została kierownikiem jego sekretariatu. Była pomysłodawcą wydania Słownika bronio-munduroznawczego i w l. 1937–8 podjęła prace organizacyjne w tym zakresie. Dn. 1 XII 1938 awansowała do stopnia podreferendarza.
W związku z narastającym zagrożeniem wojennym przygotowała S. zabezpieczenie ksiąg inwentarzowych, które 1 IX 1939 zostały ukryte w podziemiach kościoła św. Karola Boromeusza przy ul. Chłodnej. Brała udział w obronie cywilnej Warszawy w punkcie żywieniowym dla żołnierzy oraz jako pomoc w szpitalu polowym. Po kapitulacji stolicy, dzięki zabiegom Stanisława Lorentza, udało się z Muz. Wojska uczynić oddział Muz. Narodowego i zatrudnić w nim na etatach Zarządu Miejskiego historyka sztuki Władysława Tomkiewicza, rotmistrza Stanisława Gepnera oraz S-ą. Po aresztowaniu w listopadzie t.r. Gembarzewskiego dokonała S. tajnej inwentaryzacji zagrabionych przez Niemców eksponatów, pochodzących z jego zbiorów (po jego śmierci w r. 1941 zabezpieczyła w postaci mikrofilmów 1346 rysunków i akwarel o polskim umundurowaniu i uzbrojeniu). Na początku r. 1943 została przeniesiona do Biblioteki Muzycznej mieszczącej się w ruinach Teatru Wielkiego. Była zaprzysiężona w AK, w nieznanej komórce organizacyjnej. Po wybuchu powstania warszawskiego 1944 r. usiłowała 2 VIII t.r. przedostać się do gmachu Muzeum, po drodze została ranna i wróciła na ul. Ogrodową, gdzie wówczas mieszkała. Wypędzona 11 VIII, została wywieziona wraz z innymi warszawiankami do obozu koncentracyjnego w Ravensbrück.
Dn. 6 I 1946 wróciła S. do Warszawy i już 10 I t.r. stawiła się do pracy w Muzeum WP. Mianowana 24 IX kustoszem, zajęła się, po sprowadzeniu ukrytych ksiąg inwentarzowych, odtwarzaniem ubytków oraz identyfikacją zbiorów rewindykowanych z Niemiec. W styczniu 1951 została kierownikiem Działu Pozawystawowego; w jej gestii znalazło się archiwum ikonograficzne, biblioteka, inwentarze oraz magazyn. Od czerwca 1954 była kierownikiem Działu Historycznego. «Zaprowadzenie ewidencji, inwentarzy i opisów naukowych paru tysięcy eksponatów w ciągu kilku lat powojennych jest jej dziełem i zasługą» (Słoniewska); prace te obejmowały również zbiory nowego działu, dotyczącego drugiej wojny światowej. S. przygotowała wystawy okolicznościowe, m.in. 100-lecie Wiosny Ludów (katalog opublikowała wraz z Mieczysławem Chojnackim i Stanisławem Kalabińskim w r. 1948) i 100-lecie powstania styczniowego (1963) oraz ekspozycje stałe: „Dzieje oręża polskiego” od prehistorii do czasów Ks. Warsz. (otwarcie 15 XI 1960), niedługo potem poszerzona o okres od powstania Król. Pol. do r. 1871 (otwarcie 9 V 1961) oraz „Broń i mundury obce”; uzupełniała też eksponaty w salach XVII i XVIII w. Wydała Album zbiorów wieku X–XV (W. 1960). Przygotowała wydanie dzieł Gembarzewskiego o ubiorze, uzbrojeniu i oporządzeniu żołnierza polskiego, które autor zdołał doprowadzić do r. 1831, ukazało się ono w pierwszych czterech tomach pracy „Żołnierz polski. Ubiór, uzbrojenie i oporządzenie od wieku XI do roku 1960” (W. 1960–6). W r. 1962 opracowała scenariusz stałej ekspozycji dla Muz. Grunwaldzkiego i była współautorką przewodnika po niej (Olsztyn 1963). Ogłosiła Katalog zbiorów. Wiek XVIII (W. 1968). Publikowała rozprawy o dawnej broni w kolejnych tomach wydawnictwa „Muzealnictwo Wojskowe” (T. 1: 1959, T. 2: 1964 oraz pośmiertnie w T. 3: 1985, m.in. życiorys Gembarzewskiego). Opracowała obszerny artykuł Bronisław Gembarzewski – muzeolog (30 V 1872 – 11 XII 1941) („Kron. Warszawy” 1981 nr 2). Dla „Słownika polskich towarzystw naukowych” przygotowała artykuł o Stow. Przyjaciół Muzeum Wojska, opublikowany po jej śmierci (W. 1990 II cz. 1). Dn. 31 III 1964 przeszła na emeryturę, ale przez pewien czas pracowała jeszcze w ramach godzin zleconych. W tym czasie doprowadziła do uczczenia pamięci Gembarzewskiego tablicą pamiątkową (odsłoniętą 2 IX 1975), a odziedziczone przez siebie jego zbiory przekazała do Muzeum WP. Ostatnie lata życia spędziła pod opieką siostrzeńca, Michała Gadomskiego. Pozostawiła Wspomnienia z pracy w Muzeum Wojska 1920–1945 (mszp. w Arch. Muz. WP). Zmarła 5 IV 1983 w Warszawie, została pochowana na cmentarzu Powązkowskim (kw. 284 wprost – 1–7). Była odznaczona m.in. Medalem Odzyskanej Niepodległości (1929) i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1962).
S. rodziny nie założyła.
Dn. 1 IX 1987 w Muzeum WP została odsłonięta tablica pamiątkowa ku czci S-iej przy wejściu do sali nazwanej jej imieniem, a poświęconej walce z najazdem szwedzkim i odsieczy wiedeńskiej.
Czerwiński A., Kustosz Zofia Stefańska 1900–1983, „Życie Warszawy” 1983 nr 82; Godowska K., Pani Zofia, „Nike” R. 7: 1986 nr 11 (fot.); Słoniewska M. H., Zofia Stefańska. Kustosz Muzeum Wojska Polskiego, „Kron. Warszawy” 1982 nr 3–4 s. 47–59, „Muzealnictwo Wojsk.” T. 6: 1995 s. 602–18 (fot.); Wielecki H., Za otwartą i zamkniętą bramą. Muzeum Wojska 1920–1939, tamże T. 6: 1995 s. 24–79; – Nekrologi z r. 1983: „Stolica” nr 24, „Życie Warszawy” nr 82.
Marek Getter