Najpotężniejszy z Radziwiłłów cieszył się pełnym zaufaniem króla Zygmunta Augusta, aż do czasu gdy poróżniła ich sprawa unii polsko-litewskiej. Opozycja „Czarnego” wzmogła się w ostatnich latach działalności publicznej, kiedy skupił uwagę na obronie Litwy przed najazdami i na zachowaniu przez nią suwerenności w ramach monarchii jagiellońskiej. Konflikt wybuchł, gdy król zmuszony wydarzeniami w Inflantach i na wschodniej granicy Wielkiego Księstwa,  poparł na sejmie piotrkowskim na przełomie 1562/3 r. plany unifikacyjne, a Radziwiłł pozostał rzecznikiem niezależności Litwy.    Usztywnienie stanowiska Litwinów oburzyło posłów koronnych, którzy uważali że to ”Czarny”  był winowajcą rozerwania uzgodnionej już niemal unii. Nie godził się on też na arbitralne rozstrzygnięcie spornych kwestii przez Zygmunta Augusta. Wobec braku porozumienia król zamknął obrady na temat unii, zapowiadając w celu jej zawarcia rychłe zwołanie sejmu litewskiego, a po nim wspólnego sejmu dla Litwy i Korony w Parczewie.  Za sprawą Radizwiłła sejm parczewski został jednak zbojkotowany przez Litwinów, co zablokowało rokowania w sprawie unii. Nieobecność Litwinów w Parczewie kosztowała jednak  „Czarnego” utratę łaski królewskiej. Skutkiem opozycji Radziwiłła realizacja królewskiego programu unii polsko-litewskiej opóźniła się o kilka lat.  Unia została zawarta dopiero po jego śmierci na sejmie w Lublinie. Ówcześni obserwatorzy wydarzeń w Rzeczypospolitej spekulowali, że „Czarny” zamierzał zdobyć dla siebie tron wielkoksiążęcy po bezpotomnej śmierci Zygmunta Augusta. Nie był on jednak zwolennikiem zerwania związków z Koroną, a jego mecenat przyśpieszył na Litwie polonizację kulturalną i językową. Pragnął za to, aby Wielkie Księstwo po zawarciu unii pozostało równorzędnym partnerem i zachowało większość atrybutów suwerennego państwa. Za swe przejście do opozycji wobec króla zapłacił wysoką cenę, bo utracił wpływ na decyzje Zygmunta Augusta. Mimo zachowania pozorów przyjaźni, król przestał mu ufać a jego rady ignorował. Więcej informacji, materiałów i ciekawostek o Mikołaju Radziwille, zwanym Czarnym, znajdziesz na dalszych stronach naszego serwisu.