Był najmożniejszym protektorem i propagatorem reformacji w Wielkim Księstwie Litewskim. Miał też wielki wpływ na jej rozwój w Polsce. Z jego dworem związanych było wiele osobistości polskiego i litewskiego protestantyzmu.  Już w 1550 r. uważano, że sprzyja on reformacji, bo na Litwie znajdowali azyl uchodzący z Polski wyznawcy luteranizmu. Dopiero jednak trzy lata potem opowiedział się jawnie po stronie protestanckiej. Po krótkiej fascynacji luteranizmem  znalazł się  pod wpływami nauk Kalwina i zaczął korespondować z nim i innymi teologami helweckimi. Nie zniechęcało to do niego luteranów, którzy nadal zabiegali o jego względy. Wielkie nadzieje z nim wiązał zwłaszcza Piotr Paweł Vergerio, który w czasie pobytu na Litwie nakłaniał Radziwiłła, aby wykorzystał swe wpływy u króla na rzecz odgórnego wprowadzenia luteranizmu w Polsce i na Litwie. Jednak Radziwiłł był już wtedy oddany kalwinizmowi. Dzięki poparciu Radziwiłła to wyznanie zdobyło silna pozycję w Wielkim Księstwie a szlachta litewska masowo zwróciła się ku protestantyzmowi. Pierwszy zbór kalwiński zaczął działać na zamku Radziwiłła w Brześciu Litewskim. W swych posiadłościach zamieniał kościoły i cerkwie w zbory, m. in. Tak stało się w Nieświeżu, Klecku, Ołyce, Subotnikach, Mordach na Podlasiu oraz w Szydłowcu w Małopolsce. W 1557 r. powstał pierwszy zbór w stolicy Litwy, mieszczący się początkowo w podmiejskiej rezydencji Radziwiłła w Łukiszkach.  W Wilnie przy jego pomocy zorganizowano też szkołę kalwińską. W Brześciu Litewskim założył pierwszą trwałą oficynę w Wielkim Księstwie, w której tłoczono na koszt właściciela w języku polskim dzieła polemiczne i teologiczne na użytek propagandy różnowierczej. Drugi ważny ośrodek drukarstwa protestanckiego funkcjonował w Nieświeżu. Radziwiłł utrzymywał bliskie kontakty z rozwijającym się w Małopolsce Kościołem reformacyjnym i łożył na jego potrzeby. Z radością przyjął wiadomość o powrocie do Polski Jana Łaskiego, z którym od dawna łączyła go przyjaźń.  W 1559 r. podczas swego pobytu w Krakowie uczestniczył w zorganizowanej z inicjatywy reformatora naradzie w sprawie nakłonienia króla do zwołania soboru narodowego. Dzięki jego subsydium możliwe stało się zakończenie wieloletnich prac nad polskim przekładem Biblii.  W 1563 r. doprowadził do jej wydania w brzeskiej drukarni, stąd jej popularna nazwa „Biblia brzeska” lub „Biblia radziwiłłowska”.  Jego działania na rzecz reformacji spowodowały reakcję Kościoła katolickiego. Stanisław Hozjusz poddał nuncjuszowi papieskiemu A. Lippomanowi myśl nawrócenia „Czarnego”. Wysłany w 1556 r. przez nuncjusza do list do Radziwiłła zawierał surową naganę za popieranie herezji i wzywał do powrotu na łono Kościoła katolickiego. Radziwiłł odpowiedział jednak ostrym atakiem na nuncjusza. Niczym skończyły się też próby zjednania Radziwiłła podejmowane przez nuncjusza B. Bongiovanniego,  który wystosował do niego list mając nadzieję na nawrócenie, ale pismo to nie dotarło nawet do adresata, bo mający go przekazać poseł papieski nie odważył się go doręczyć.

Więcej informacji, materiałów i ciekawostek o Mikołaju Radziwille, zwanym Czarnym, znajdziesz na dalszych stronach naszego serwisu.